Mijn interesse in interreligieuze en interculturele dialoog komt vooral voort uit interesse naar de ander. Vooral naar de onbekende ander, met name leden van minderheidsgroepen. Het heeft er zeker mee te maken dat ik zelf tot een minderheid behoorde toen ik nog in Nederland woonde (nu ik in Israël woon, ligt het anders). Joden zijn zelfs een minderheid onder de minderheden, want tal van andere minderheden zijn getalsmatig groter en daarom vaak interessanter voor de publieke opinie. Dat geldt zeker voor Marokkaanse en Turkse Nederlanders die gelden als hedendaagse prototypen voor minderheden. De Jood heeft in dat opzicht afgedaan.
Met Joden is iets geks aan de hand. Joden beschouwen zich als een volk met een eigen religie. Veel mensen snappen dat niet zo goed. Lang niet alle Joden zijn religieus, toch zien zij zichzelf als Joods én dat is dan ook precies wat ze zijn. In etnische en culturele zin. Etnisch omdat het met afkomst te maken heeft. Cultureel omdat er een rijke Joodse cultuur is die voor een belangrijk deel is gevormd door het jodendom als religie, doch niet om godsdienst draait.
Ook bij moslims komt het regelmatig voor dat zij helemaal niet zo religieus zijn en zichzelf toch als traditionele moslim zien. Mogelijk komt dat omdat het verlaten van de islam moeilijk ligt. Uit de groep stappen is nogal een ding. Het kan ook een zaak van solidariteit zijn met de eigen groep die nogal eens onder vuur ligt. Bij christenen zit het nog weer anders. Er zijn nog tal van traditionele christenen die het geloof niet zo nauw nemen. Doch als christenen de religie van thuis vaarwel zeggen dan gebeurt dat ook echt radicaal. Ze worden atheïst, wellicht agnost, in ieder geval christen af. In regel laten zij zich schrappen uit het kerkregister.
Omdat ik vanuit de Liberaal Joodse Gemeenschap bij dialoog betrokken was, werd van mij natuurlijk verwacht dat ik religieus was. Ik hield mij inderdaad zoveel mogelijk aan Joodse religieuze regels en gebruiken als ik meedeed aan dialoogbijeenkomsten. Ik droeg dan bijna altijd een keppel, terwijl ik verder doorgaans zonder hoofdbedekking door het leven ging (op het werk enzovoort, natuurlijk niet in de synagoge en thuis bij het uitvoeren van Joodse rituelen).
Het bracht mij wel eens in problemen bij borrels e.d. Al at en eet ik niet kosjer, maar kosjer stijl, bij optredens vanuit de LJG liet ik tal van etenswaar staan. Als er een mogelijkheid was om kosjer eten te bestellen bij dialoogbijeenkomsten dan gaf ik daar de voorkeur aan. Ook uitnodigingen op vrijdagavond en zaterdag (sjabbat) of op Joodse feestdagen liet ik in de regel aan mij voorbij gaan. Al ben ik niet sjomeer sjabbat, zoals dat in Joodse kring heet, dus houd ik me maar zeer ten dele aan de verboden en geboden die gelden voor de wekelijkse Joodse rustdag.
Het jodendom kent eigenlijk geen theologie. Bespiegelingen over wie of wat God is, zijn niet echt Joods. God bestaat, dat is zeker, maar daar blijft het bij. Een materiële afbeelding maken van de Allerhoogste is volstrekt taboe. En dat gaat ook min of meer op voor het vormen van een ideëel beeld van God. Daar heb ik me altijd vertrouwd bij gevoeld. Het is een soort ietsisme. Er moet iets zijn, al heb ik geen flauw benul wat dat dan is. Misschien had Spinoza wel gelijk: geen persoonlijke godheid, wel een allesomvattende Grootheid of whatever die samenvalt met het universum.
Ik weet nog goed dat toen we het in het intieme mannengroepje van wat Joden en enkele Turkse moslims (aanhangers van Gülen) het over godsbeelden hadden, de Turkse gelovigen ronduit geschokt waren dat ik zowaar durfde te zeggen dat voor mij het bestaan van (een persoonlijke) God niet als een paal boven water stond. Uitsluiten deed ik het allerminst. Daarom noemde ik mezelf agnost en geen atheïst. Voor hen was het een brug te ver. Onbespreekbaar. Mogelijk zelfs godslasterlijk.
Gelukkig gold dat niet voor de andere Joodse leden van het mannengroepje. Anders weet ik niet of het groepje nog was doorgegaan. Ondanks mijn bekentenis werd ik getolereerd. Joden zijn nu eenmaal een raar volkje met vreemde kostgangers zullen onze Turkse vrienden wel gedacht hebben.
