In het tv-programma Buitenhof van 25 oktober vorig jaar sprak Yuval Noah Harari over het gemak waarmee complottheorieën worden omarmd. Hij gaf aan dat als het om ‘waarheid’ gaat er altijd een probleem is geweest. Mensen denken en uiten zich in verhalen. Voor wetenschappers is het moeilijker hun kennis over te brengen in een pakkend verhaal. Niet alleen in onze tijd geldt dat, in het verleden was dat ook al zo. De ‘Heksenhamer’, een zelfhulpgids om heksen op te sporen en te doden, was vele malen populairder dan de theorieën van bijvoorbeeld Copernicus of Galilei.
Een oorzaak voor complottheorieën in onze tijd kan liggen in het feit dat grote tech-bedrijven over zoveel data beschikken dat zij vaak meer over iemand weten dan die persoon zelf weet. Mensen kunnen hierdoor makkelijker ‘gehackt’ worden en zo ontstaat misleidende beeldvorming. Hoe gaan we met misleiding om? Daar gaan de bijdragen in deze Tenachon over.

Kring 1 verkent de kracht van bewust misleidende woorden aan de hand van het verhaal van Korach. Het beschreven patroon van dit verhaal is zeer actueel.
Kring 2 richt zich op het evangelie van Johannes, dat bekend staat als anti-joods. De vraag die hier gesteld wordt, is of dit een bewuste misleiding is of dat het ontstaan is door misconceptie.
Kring 3 onderzoekt ambiguïteit versus disambiguïteit bij Koran-interpretatie. Is het idee van eenduidigheid op zichzelf niet al een vorm van misleiding?
Kring 4 gaat nader in op het complotdenken en betrekt hierin de theorie van de zondebok van de antropoloog René Girard. Complotdenken is niet alleen psychologisch te duiden, maar kent ook een sociologische component.
Kring 5 buigt zich over misleiding in de kunst. Is dat niet bij uitstek de bestaansreden van kunst?
Kring 6 bevat de laatste bijdrage van Miek Smilde. Sinds december 2018 verzorgde zij de interviews. Dit keer geen interview, maar een reflectie op de actualiteit van haar eigen hand. Wij danken Miek voor haar inzet. Gelukkig hebben we een opvolger gevonden: Iris Blaak. In het volgende nummer treft u haar eerste bijdrage aan.

Namens de redactie,

Niek de Wilde