Bamidbar/Numeri 19:1 22:1
De parasja Choekat 1 gaat in de eerste helft veel over dood.
Het begint met het ritueel van de Rode Koe: hét voorbeeld van een ‘chok', een wet waarvan de diepere zin niet duidelijk is, maar die eenvoudigweg opgevolgd moet worden; de as van de verbrande Rode Koe vermengd met water dient als reiniging voor wie in aanraking is geweest met een dode.
Dan vermeldt de parasja de dood van Mozes' zuster Mirjam.
Vervolgens drijft het morrende en dorstige volk Mozes en Aharon tot het uiterste bij Meriva en Mozes slaat met zijn staf ongeduldig op de rots, waaruit weliswaar water gaat stromen, maar waarna Mozes en Aharon te horen krijgen dat ze het beloofde land niet zullen intrekken, en dat hun dagen geteld zijn. Wat verderop in de tijd bestijgt Aharon, ontdaan van zijn ambtskleren, de berg Hor om daar te sterven.
De slangenplaag die de Israëlieten in de woestijn overvalt maakt vele slachtoffers. Hiermee lijkt de golf van tegenslagen, opstanden, sterfgevallen op zijn toppunt. Na de genezing via de koperen slang, omhooggehouden door Mozes, lijkt er een ommekeer te komen: de Israëlieten boeken een eerste militair succes; ze verslaan koning Sichon en zijn Emorieten.
Wat heeft Mozes verkeerd gedaan?
Ik ga verder in op het gebeuren bij Mee Meriwa, het water van de twist.
Wat hebben Mozes en Aharon verkeerd gedaan, dat zij het harde oordeel van De Ene over zich hebben afgeroepen: ‘dat zij de gemeenschap niet naar het land zouden brengen'? 2
Mogelijkheid één: Mozes heeft de instructies van De Eeuwige niet precies gevolgd, want hem is gezegd dat hij moest spreken tegen de rots, niet dat hij die met de staf moest slaan (zo zegt middeleeuwse uitlegger Rasji). Ontlastende omstandigheden: de instructies noemen wél de staf ("Neem de staf", 20, 8), zodat verwacht mag worden hem ook te gebruiken. Bovendien is er ook nog een precedent, waarbij de staf wél zonder consequenties werd gebruikt voor een waterwonder, zie Exodus17, 2-6.
Mogelijkheid twee: Mozes liet zich meeslepen door zijn woede - dit wordt met enig recht geconcludeerd uit zijn woorden in 20, 10 - , hetgeen een groot man niet past (aldus Maimonides). Ontlastende omstandigheid: volgens velen speelt deze scene zich af na bijna veertig jaar woestijn. Een geheel nieuwe generatie is opgegroeid. Maar nog steeds gedraagt het volk zich morrend, ongelovig en weerspannig; mag een leider dan niet eens ongeduldig en boos zijn? Antwoord is, hoe groter de man, hoe hoger de lat, dus nee. Maar dan nog lijkt de straf bijzonder excessief.
De diepere grond van de ontzegging aan Mozes en zijn broeder om hun volk het beloofde land in te leiden moet gezocht worden in de redengeving door de Eeuwige in 20, 12: "omdat jullie Mij niet geheiligd hebben in de ogen van de kinderen van Israël”.
Mozes en ook Aharon hebben het waterwonder voor zích gehouden. Ze hebben niet aan het volk duidelijk gemaakt, dat het wonder van De Ene afkomstig was en dat zij slechts het instrument waren. Zo hebben zij de gelegenheid gemist om het volk – een nieuwe generatie - te onderwijzen en het godsgeloof te versterken. Integendeel, ze hebben zodoende er aan bijgedragen - wellicht ongewild - dat het volk hén als de wonderdoeners zou gaan beschouwen, sterker nog, het volk zou in de verleiding komen de persoon van Mozes te gaan vergoddelijken, geheel in strijd met zijn eigen boodschap en met de hele strekking van de Tora. Daarom is - afgezien van dat naar menselijke maat Mozes en zijn broeder op dit moment al zeer oude mannen zijn - het beter dat zij niet langer het volk leiden.
De grenzen van de heiligheid
Zelfs de grootste profeet Mozes heeft zijn feilbaarheden. Hij wilde een heilig man zijn en een heilig volk leiden, maar ook heiligheid ontmoet in de weerbarstige werkelijkheid haar grenzen. Samen met zijn nog lang niet heilig geworden generatie gaat ook hij heen, voordat het beloofde land wordt binnengetrokken. Wat als Mozes zijn eigen grootheid had getranscendeerd en zelfs in Meriva zijn geduld had bewaard en zijn spiritueel leiderschap hier had getoond? Had hij dan wel het volk het land binnengeleid? Had hij dan werkelijke heiligheid bereikt? Had Israël hem dan gevolgd in zijn voortreffelijk voorbeeld en het land zonder bloedvergieten gewonnen? Was niet lang daarna het zwaard omgesmeed tot ploegschaar? Had Mozes dan het domein van de onsterfelijkheid betreden?
Sjabbat sjalom!
Noten
1. Voor meer commentaren op de parasja Choekat zie mijn boek REIZEN DOOR DE TORA , deel 2 Leviticus, Numeri en Deuteronomium.
2. Mede geïnspireerd door het commentaar van R. Ari Kahn op Aish.com
Herzien juni 2023
