De parasja Jitro beschrijft het bezoek van Jitro, de schoonvader van Mosjee, en beschrijft dan de wonderlijke gebeurtenissen op en rond de berg Sinaj, waaronder de uitroep van de Tien Woorden (tien geboden). De Eeuwige spreekt tot het volk: de Tien Woorden. Donder, vuur, bazuingeschal. Het volk is doodsbang en bezweert dat de Eeuwige niet meer zelf met hen spreekt. Men smeekt Mosjee het woord te doen. Mosjee geeft daar gehoor aan en is voortaan de enige directe gesprekspartner van de Eeuwige. Ik destilleer een aantal vragen die in commentaren over dit ontzagwekkend gebeuren zijn opgekomen.
1. Wat gebeurde precies op de berg Sinaj?
Volgens Martin Buber is het in dit verhaal optredend optisch en akoestisch geweld op de berg waarschijnlijk niet het authentieke gebeuren en eigenlijk eerder belemmerend dan helpend om tot de kern van de gebeurtenissen door te dringen. Hij voelt meer affiniteit met Elia, die opgejaagd door zijn vervolgers zich terugtrekt in een grot op diezelfde berg (1 Koningen 19: 9-18). Tot Elia spreekt De Ene niet met donder en bliksem maar vanuit een "demama daka", wat Buber vertaalt als een "verheven zwijgen", meer letterlijk een "dunne (subtiele) stilte".
Men zou de machtige ervaring van de divine ontmoeting kunnen duiden als de schoksgewijze gewaarwording van de macht van een ondeelbare goddelijke presentie. Maar misschien ook als het bruusk opduiken naar de oppervlakte vanuit de diepte van het onderbewustzijn van de Israëlieten van een weten omtrent het juiste, dat daar voor onthulling al klaarlag. Het is een interessante en misschien wel provocatieve vraag hoe essentieel het is of een openbaring neerdaalt uit hemelse hoogte of opkomt uit onpeilbare diepte?
2. Is het eerste gebod wel een gebod?
Ex 20:1Toen sprak God al deze woorden: Ik ben JHWH (de Eeuwige), uw God, Die u uit het land Egypte, uit het slavenhuis, geleid heeft.
Nachmanides(1194-1270):Die verklaring is een positief gebod. Het zegt eigenlijk: “Ik ben de Eeuwige die onderwijst en gebiedt. Dat je moet weten dat er een Eeuwige is en dat hij je God is, dat wil zeggen, hij bestond vanaf het begin en van hem kwam alles door zijn wil.
Chasdai Crescas(1340–1410 Aragon):Wie het geloof in het bestaan van God rekent tot de positieve geboden, valt in een veel gemaakte fout. De betekenis en definitie van het woord 'gebod' leert ons al, dat daar alleen dingen onder vallen waarbij de vrije wil en de mogelijkheid tot kiezen een rol spelen.
Maar het geloof in het bestaan van God behoort tot de dingen die niet onder de vrije wil en het vermogen om te kiezen vallen. En daarom kan de term 'gebod' daarop geen betrekking hebben.
Abravanel (1437- 1508, Portugal/Italië): Het Woord 'lk de Eeuwige je God' is geen gebod, noch om te geloven noch om te doen, maar het is een inleiding op de geboden en aansporingen die in de rest van de Woorden worden gezegd. De bedoeling ervan is hen te laten weten Wie het is die met hen spreekt.
Maimonides (1138-1204, Spanje, Egypte) geeft een rationele benadering: die twee eerste geboden werden door iedereen begrepen, het was een rationeel inzicht: want deze twee principes – het bestaan van God en Zijn Eenheid – kunnen worden bereikt door redeneren (de ratio) en alles wat kan worden bevestigd door bewijs wordt door de profeet (ic Mozes) op dezelfde manier geweten als door ieder ander persoon; hij heeft op dit gebied geen streepje voor (Guide of the Perplexed).
3. Heeft het volk wel alle Tien geboden van de Eeuwige zelf gehoord?
Zie de teksten: 20:1 Toen sprak God al deze woorden 20:16 Zij zeiden tegen Mozes: Spreekt ú met ons, dan zullen wij luisteren, maar laat God niet met ons spreken, anders sterven wij. Deut 5:25 Maar nu, waarom zouden wij sterven? Want dit grote vuur zou ons verteren; als wij de stem van de Eeuwige, onze God, nog langer zouden horen, zouden wij sterven.
Rabbi Jehosjoea ben Levi:Hoeveel geboden hoorde Israël van de Almachtige? Twee geboden. De andere rabbi’s zeiden Israël hoorde al de geboden van de Almachtige. Wat is geschreven na alle geboden?’ Spreekt ú met ons, dan zullen wij luisteren, maar laat God niet met ons spreken, anders sterven wij’. Wat zei R. Jehosjoea ben Levi daar tegenin? Er is geen chronologische volgorde in de Tora (Pesikta Rabbati – midrasjverzameling - 22, plm 800)
4. Hoe ging dat horen dan?
Rabbi Jehosjoea ben Levi zei: Iedere uiting van de Eeuwige deed de ziel van het Joodse volk uit hun lichaam vluchten, zoals is geschreven “Mijn ziel vertrok toen hij sprak” (Hooglied 5:6). En als hun zielen hun lichaam ontvluchtten als gevolg van de eerste uitspraak, hoe konden ze dan de tweede uitspraak ontvangen? God deed de dauw neerdalen die in de toekomst de doden zal doen herleven en zo bracht hij hen weer tot leven, zoals geschreven staat, “U, Eeuwige, goot een royale regen uit; toen uw eigendom uitgeput (= Israël) raakte hebt u het versterkt” (psalm 68:10) (Talmoed tractaat Shabbat 88b).
Rabbi Levi Jitschak van Berditchev (1740-1810)zei: De termen Kol, diboer, geluid, spraak, zijn niet te onderscheiden wanneer het God betreft. De twee eerste geboden op de berg Sinai die het Joodse volk rechtstreeks hoorde met hun oren uit de ‘mond’ van God bevatte de hele Tora, iets dat de mond van een sterfelijk persoon onmogelijk tegelijk zou kunnen uitdrukken.
4. Waarom werden de Tien Woorden niet in Israël gegeven maar in de woestijn?
Mechilta de rabbi Ismaël(midrasjverzameling op Exodus, plm 200): Om de volkeren geen excuus te geven om te zeggen: Omdat de Tora werd gegeven in zijn [Israël] land, daarom hebben wij hem niet op ons genomen’
Een andere uitleg. Om geen verdeeldheid te zaaien tussen de stammen. Opdat niet de een zou zeggen: ‘De Tora is op mijn grondgebied gegeven’, en een ander zou zeggen: 'Nee, op mijn grondgebied is de Tora gegeven’. Daarom werd de Tora gegeven in de woestijn, publiekelijk en openlijk, in niemandsland.
In drie dingen werd de Tora gegeven: In de woestijn, in vuur en in water. Dit om je te zeggen dat zoals deze [drie dingen] vrij toegankelijk zijn voor allen die in de wereld komen, ook de woorden van de Tora vrij toegankelijk zijn voor allen die in de wereld komen.
5. Waarom wordt in het eerste gebod zowel de naam JHWH (de Eeuwige) gebruikt als de naam God (Elohim)?
Sifre Deuteronomium(midrasjverzameling op Deuteronomium): Overal waar 'Eeuwige' gezegd wordt, gaat het om de 'maat van het erbarmen’ en overal waar 'God' gezegd wordt, gaat het om de 'maat van het recht'. [Sifre Deuteromium 26]
U mag de antwoorden kiezen die u het meest aanspreken.
RC jan 2022
