Devariem 26:1–29:8

De parasja begint heel feestelijk met de ceremoniële aanbieding van de eerste opbrengsten van het land aan de tempel te Jeruzalem ¹, gevolgd door een passage met regels over de tienden. De rest van de parasja is gewijd aan de uitgebreide afkondiging door Mosjee van de zegeningen die over het volk zullen komen als het zich aan de geboden houdt en de rampen die het zal treffen als het die geboden in de wind slaat ². De lange reeks rampen vormen beruchte passages die in sommige synagogen fluisterend worden gelezen. De reeks heeft de naam ‘Tochacha' – vermaning - gekregen.

Catastrofes

Ze zijn geteld al die catastrofes, 98 zijn het er; lees ze eens rustig door. Ze zijn met grote vindingrijkheid en literaire begaafdheid beschreven met aan perversie grenzende beeldrijkdom. De bedoeling zal waarschijnlijk zijn geweest om het moreel immer verzakende volk tot navolging te brengen van de voor hun bestwil uitgevaardigde geboden. Realistische scenes? De historie bewijst het en ook het heden kent ze, gelukkig even niet in het huidige Israël. De gedetailleerdheid van de beelden doet vermoeden dat de redacteur ze heeft beschreven op grond van eigen pijnlijke ervaring of bittere herinnering aan catastrofes in het verleden, misschien wel de verwoestende invallen van de Assyriërs in het noordelijke rijk Israël en daarna in het koninkrijk Juda in de 8^ste eeuw BCE.   

Godsbeeld

Het oude godsbeeld dat uit deze passages naar voren komt is dat van een milde vader die het goede kind zegent en dan weer als de boze vader die zijn slechte zonen met afschuwelijke straffen kastijdt. Dat beeld dat zowel in het jodendom als christendom vele eeuwen heeft geheerst en soms nog geldt, is in de moderne theologie en filosofie vergruizeld. Dat proces begon na de ontzagwekkende aardbeving (8,5 op de schaal van Richter) en de daarna optredende verpletterende tsunami, die het vrome katholieke Lissabon totaal verwoestte en de theologische en filosofische wereld op zijn grondvesten deed schudden ³. Toen begon het geleidelijk proces van deconstructie van het oude godsbeeld. Natuurrampen komen niet van God, maar hebben te maken met een speling van op zich kenbare natuurprocessen. De filosoof Immanuel Kant was een van de eersten die de oorzaken van de aardbeving zocht in natuurlijke oorzaken (enorme onderaardse holten gevuld met gas, wat natuurlijk later onjuist bleek). ⁴

Als Hij, Zij of Het werkzaam is, dan is dat dóór de mens

Wat of wie God wél is, is onvatbaar; met de vraag bezig zijn is belangrijker dan hem te beantwoorden. Hoogstens is het op spiritueel niveau te vermoeden als een scheppende en wereld dragende energie. Maar één ding is mij en vele anderen duidelijk: als Hij, Zij of Het werkzaam is, is dat dóór de mens heen. De mens is, naast het schepsel dat beheerst wordt door een onstuitbare drang het eigen belang op korte termijn te dienen, ook het instrument waardoorheen een hogere werkzaamheid gestalte wil krijgen en dan moeten we er meteen aan toevoegen: de mens in relatie met zijn medemensen. God kan zich openbaren als het diep geweten verlangen om naar het goede voor zich, voor de naaste en de gemeenschap te streven. Voor wie daar een eind in komt is misschien de genade weggelegd van de wijsheid en - voor wie daarnaast nog een aanleg heeft voor mystiek en de nodige training beoefent - zelfs het ervaren van verlichting.

Anarchie, onderdrukking, armoede, geweld, hongersnood, in laatste instantie (burger)oorlog met zijn onzegbare verschrikkingen, hebben we goed beschouwd aan onszelf te danken. Wanneer een kritische massa mensen het recht verlaat en oneerlijkheid, leugens, corruptie, onbetrouwbaarheid, puur eigenbelang en winstbejag, bandeloosheid, disrespect en liefdeloosheid de overhand krijgen dan loopt het op den duur daarop uit. Dat is de logica van de Tochacha. Vlak niet de aanjagende werking van verstarde religieuze en politieke ideologieën uit, die in naam van een verheven idee het zicht op de individuele unieke mens verliezen en met hun opruiend fanatisme de grootste ellende veroorzaken. Voeg daarbij het besef dat de laatste decennia is gedaagd, dat wij mensen door ons doen en nalaten medeveroorzaker zijn van vele natuurrampen die zich de laatste tijd opvallend vaak voordoen, dan dringt de conclusie zich op, hoezeer wij zelf medeverantwoordelijk zijn om de wereld in de goede richting te repareren. Een heroriëntatie van onze plaats en taak in de natuur, is bitter noodzakelijk en bij een avant-garde al een tijd aan de gang ⁵.

Ik denk dat in principe aan de mensen de potentie is gegeven om als volkeren in welvaart, overvloed en blijdschap samen te zijn en samen te werken met een helder besef van de bescheiden plaats in de kosmos en een gevoel van grote dank voor het leven. De Tora en haar waarden zijn aan Israël lang geleden daartoe als leidraad gegeven en we kunnen steeds opnieuw naar deze woorden luisteren, Joden en niet-Joden.

Noten

1. In een ander commentaar ben ik op de aanbieding van de eerste vruchten ingegaan. Andere aspecten van deze parasja zijn belicht in mijn boek REIZEN DOOR DE TORA, deel 2 en op mijn website www.robcassuto.com


2. Het is eigenlijk de tweede Tochacha, een eerdere kleinere reeks staat al in Wajikra/Leviticus, in de parasja Bechoekotai .  

3. Walter Benjamin: Kant's slim early book on the earthquake "probably represents the beginnings of scientific geography in Germany. And certainly the beginnings of seismology." Ontleend aan 1755 Lisbon eartquake

4. S. Neiman begint haar boek , Evil in Modern Thought: An Alternative History of Philosophy. (Princeton, NJ: Princeton University Press, 2002) met de woorden: ‘De achttiende eeuw gebruikte het woord Lissabon ongeveer zoals wij vandaag het woord Auschwitz’.

5. Meer over Tora en milieu in mijn overdenking t.g.v. Simchat Tora 5781