Numeri/Bemidbar 16:1–18:32.
In deze parasja Korach 1 wordt het archetype van een opstand beschreven. Neem een ontevreden en zich achtergesteld voelend volk en een aantal leiders, die hier hun kans zien. Ze exploiteren de frustratie om op de golven van algemene onvrede omhoog te komen. Vaak blijken het later leiders met een twijfelachtige integriteit. Hun vermeende opkomen voor welzijn gaat meestal gepaard met persoonlijke ambities en belangen. Ze hebben een dubbele agenda. In dit geval zijn het Korach van de stam Levi en Datan en Aviram uit de stam van Ruben (Re'oeven).
Verborgen agenda’s
Het drietal wist 250 vooraanstaande mannen aan hun kant te krijgen.
Korach valt het leiderschap van Mozes (Mosjee) en Aharon aan in de vorm van een theologische discussie. Hij lijkt wel een punt te hebben (16:3): ‘U matigt u te veel aan. Alle leden van de gemeenschap zijn heilig (ki kol ha-eda koelam kedoshim), en de Eeuwige is in hun midden. Waarom voelt u zich dan boven de gemeenschap van de Eeuwige verheven?' Korach lijkt op te komen voor de gelijkwaardigheid van iedereen, iedereen is heilig, de een is niet heiliger of hoger dan de ander. Eerdere uitspraken van Mozes zelf (uit Exodus en Leviticus) lijken steun te geven. 'Een koninkrijk van priesters zul je zijn, een heilig volk’. en ‘Zeg tegen de gemeenschap van Israël: ‘Wees heilig, want Ik, de Ene, jullie God, ben heilig'. Maar heiligheid is niet een cadeautje, dat de Israëlieten per definitie is gegeven. Het is een veeleisende weg die is te gaan; een opdracht, waartoe de Tora richtlijnen geeft. Ook Mozes is niet heilig. De heiligheidsredenering van Korach is een façade. Er is sprake van een oneigenlijk argument, waarachter materiële belangen van macht, status en prestige schuilgaan. Het schijnbaar theologische argument dekt een heel persoonlijke agenda van Korach. Verdere verzen (16:8 ev) en diverse midrasjiem wijzen op gevoelens van miskendheid bij Korach en op zijn politieke ambitie om zelf het hogepriesterschap van Aharon te bekleden. Hij beroept zich op aanspraken op grond van zijn afkomst. Korach vertegenwoordigt wat in veel psychologie het ‘ego' wordt genoemd. Korach acteert 'le-atsmo' , voor zichzelf. Discussies le-atsmo dekken altijd persoonlijke of groepsbelangen.
Datan en Aviram, de twee Rubenieten, hebben een heel andere agenda. Ze vallen rechtstreeks het leiderschap van Mozes aan. Hij heeft als leider gefaald. Het volk is misleid. Mozes heeft het willens en wetens weggevoerd uit Egypte - dat zij nota bene een land van melk en honing noemen – naar de ondergang in de woestijn. De midrasj schrijft hen als Rubenieten een oude wrok toe; als afstammelingen van de eerstgeboren zoon van Jacob, Ruben, komt hen het leiderschap over het volk toe met alle rechten en plichten van dien. Mozes heeft hen die grotendeels ontnomen door de levieten hun plaats te laten innemen 2. Ook achter hun politieke aanklacht schuilt een egocentrisch motief, het is le-atsmo.
Twee soorten leiderschap
Het leiderschap van Mozes is juist ontdaan van ieder eigenbelang, Het houdt zich niet bezig met macht, materieel eigenbelang, status, prestige. Mozes is van dat alles als het ware ontledigd, om ruimte te hebben om te horen wat de situatie werkelijk van hem vraagt om te doen; hij acteert ‘le-sjem sjamajim'.
In de parasja krijgt het leiderschap van Mosjee en Aharon de zegen. Met de aanhangers van de beweging van Korach werden korte metten gemaakt. Ze stortten in de afgrond of werden met vuur verteerd, tot ontsteltenis van de rest van het toekijkende volk. In onze westerse maatschappij van de laatste 75 jaar zijn dat wel erg rücksichtsloze maatregelen, die we absoluut afwijzen, maar misschien heimelijk aan onze vijanden toewensen.
De rebellie van Korach vond plaats in een de halfnomadische situatie van lang geleden, maar het patroon lijkt duidelijk te herkennen in de soms radicale, soms subtiele vormen in de huidige complexe wereld. Korach vertegenwoordigt het leiderschap zoals dat in vele lagen voorkomt: gedreven door vaak agressieve ambitie, nauwverholen eigenbelang of geborneerd groepsbelang. Het type van de gemiddelde CEO. Het lijkt er wel op of het type leiderschap à la Korach – le-atsmo - in deze wereld onvermijdelijk is om de zaak draaiende te houden. Leiders zonder enig - of vooruit, minimaal - eigenbelang, de wereld heeft ze broodnodig. Zijn er leiders le-sjem sjamajiem denkbaar? 3
De zonen van de rebel Korach werden gespaard (Bemidbar 26:11). In de tijd van koning David vormden hun nazaten een koor van tempelzangers. Ze componeerden elf beroemde psalmen. Waarmee ze aantonen hoe het mogelijk is onze agressieve aandrang te transformeren en te sublimeren tot iets moois. Sjabbat sjalom!
noten
1. Verschillende andere commentaren op de parasja zijn te vinden in mijn boek REIZEN DOOR DE TORA , deel 2 Leviticus, Numeri en Deuteronomium, en op mijn website .
2. Zie ook een eerder commentaar op parasjat Bemidbar , waarin ik op het fenomeen van de oudste zonen inga.
3. Dit commentaar maakt gebruik van eerdere commentaren van mij op deze parasja en een aantal andere commentaren, w.o. dat van Rabbijn Jonathan Sachs.
RC juni 2021
