Beresjiet 12-18
De parasja Lech lecha 1 begint met de woorden (12:1): ‘ DeEeuwige nu had tot Abram gezegd: Ga gij uit uw land, en uit uw maagschap (mi-moledetcha, geboorteplaats), en uit uws vaders huis, naar het land, dat Ik u wijzen zal’.
Wat opvalt bij de introductie van Abram – later pas heet hij Abraham – is dat hij er opeens is. Plotseling komt hij uit het geslachtsregister naar voren in de schijnwerper, omdat er iets bijzonders met hem gebeurt. Er spreekt een stem tot hem die hem opdraagt verder te trekken, waarheen is nog niet duidelijk. We vernemen eigenlijk niets over Abrams voorgeschiedenis, behalve dat hij met zijn vrouw, vader en andere verwanten is vertrokken uit Oer-Kasdiem en in Charan is neergestreken. Geen woord over de redenen van dit vertrek. Over zijn al dan niet bijzondere eigenschappen wordt niets gezegd, zoals wel bij Noach die wordt gekenschetst als een rechtschapen man.
Een nieuw begin komt niet voort uit het verleden
Het is dan ook niet verwonderlijk dat er een heel corpus van legenden is ontstaan over de voorgeschiedenis van Abram 2. Zoals bij vele helden het geval is, was zijn geboorte al een bijzondere gebeurtenis, waarover een verhaal bestaat dat een beetje doet denken aan Herodes en de moord op de kinderen van Betlehem (welk verhaal was er het eerst?). Abram zou van jongs af aan wegens zijn geloof in de Ene God door de legendarische koning Nimrod zijn vervolgd. Door wonderen uit diens klauwen gered; reden genoeg om met zijn hele familie uit het land Oer-Kasdiem te vluchten.
Maar als we Abram zien als een gewoon persoon zonder speciale status of bijzondere voorgeschiedenis wordt zijn verhaal juist extra bijzonder en komt hij dichterbij. Wat zich aan hem voltrekt, gebeurt niet omdat hij al bijzonder is of omdat het verleden hem ertoe heeft voorbestemd. Daardoor wordt het extra wonderlijk dat zomaar vanuit het niets opeens de ontzagwekkende stem klinkt die hem, de doorsnee nomadenhoofdman, de opdracht geeft om zijn comfortzone te verlaten, de veilige cocon van de bestaande cultuur achter zich te laten en vertrouwend op die stem te beginnen met een nieuwe - zoals later zal blijken - morele levenswijze. Het kan bij wijze van spreken niet uitgesloten worden dat het ons ook zou kunnen overkomen. Abram springt uit de band van het vertrouwde een nieuw avontuur in. Iets waarachtig nieuws kan ontstaan juist omdat het onwaarschijnlijk is dat het gebeurt. ‘Ieder waarachtig nieuw begin is niet te herleiden tot verleden factoren. Het nieuwe gebeurt altijd tegen alle waarschijnlijkheid van de statistieken in, die normaal gesproken voor het alledaagse leven zekerheid betekenen’, zegt Hannah Arendt 3. Abram kan staan voor ons allemaal. Hij laat zich niet bepalen door het verleden en ook wij zijn niet gedetermineerd om ons verleden steeds te herhalen, om gevangen te blijven in het web van de invloeden van ouders, opvoeding, klemmende tradities en drukkende sociale controle. Ons kan opeens een belangrijk inzicht overkomen en het moment is aangebroken om te beslissen het anders te gaan doen. De stem van de Eeuwige is de stem die niet zegt dat je op de plaats moet blijven waar je bent maar dat je op weg moet gaan naar het nieuwe. Uit die eerste regel van de parasja is al te destilleren hoe dat vertrek in zijn werk gaat.
Je land, je geboorteplaats, het huis van je ouders
Met de opdracht "Verlaat je land, je geboorteplaats, het huis van je ouders” geeft de Tora aan dat we drie invloedssferen moeten achterlaten.4
"Uw land" vertegenwoordigt de invloed van de maatschappij en gemeenschap, en de druk van onze vrienden en bekenden, die ons diep en intens beïnvloeden. We willen allemaal aardig gevonden worden en geaccepteerd worden door anderen, en we passen ons gedrag dienovereenkomstig aan.
Het "huis van je ouders" staat voor de invloed van de ouders, die zo subtiel is dat we die vaak niet eens herkennen. Vaak beseffen we niet hoe diep de houding en opvattingen van onze ouders onze eigen houding en gedrag doordringen, ten goede en ten kwade.
"Uw geboorteplaats" staat voor de ingeboren zelfzucht, niemand is daar immuun voor.
Wanneer we in een misschien lang proces oog hebben gekregen voor de bepalende invloeden die maatschappij, gezin en ego op ons hebben, kunnen we daarvan loskomen en een nieuwe openheid betreden. Een nieuw begin dient zich aan. Hannah Arendt noemt dat een ‘tweede geboorte’.
Het land dat Ik je zal wijzen
Als we dan opnieuw beginnen – en misschien is dat wel iedere dag - waar moeten we dan naar toegaan? “Naar het land dat Ik je wijzen zal”. Het valt op dat de Eeuwige vaag blijft over Abrams bestemming. En ook voor ons geldt: de bestemming zal zich gaandeweg onthullen. De Ene gaf met zo’n vage instructie Abram de vrijheid om zijn eigen verstandig inzicht te volgen 5. Simpel gezegd: stel je kompas goed in. Let goed op wat de omstandigheden je willen zeggen. Luister naar je innerlijke stem, misschien is dat wel de stem van de Eeuwige.
Noten
1. Meer commentaren op Lech lecha in mijn boek REIZEN DOOR DE TORA, deel 1.
2. Een hele reeks wordt verteld in Legends of the Jews van Louis Ginzberg
2. Hannah Arendt The human condition, The University of Chicago Press, 1958, p 178
3. Geïnspireerd op Rabbi Simon Jacobson op zijn www.meaningfullife.com website
4. Aldus ook ongeveer de Kedushat Levi bij deze parasja
