De eerste drie parsjiot in Bemidbar behandelen alle toebereidselen die moeten gebeuren om na twee jaar bivakkeren in de nabijheid van de berg Sinaj de grote trek door de woestijn naar de grenzen van het beloofde land te hervatten. Er moest veel geregeld en geordend worden: de weerbare mannen geteld, het kampement goed ingedeeld waarbij iedere stam zijn plek rond de tabernakel kreeg, de taken moesten goed georganiseerd worden voor de hogepriester en de levieten.

Ieder zijn taak, ieder zijn plek

Gezien het komend vertrek moest het inpakken van de tabernakel en het vervoer tijdens de reis goed geregeld zijn; ieder van de drie huizen van de levieten kreeg zijn eigen taak daarin zodat ieder wist waar hij aan toe was. De parasja Naso ¹ gaat daarmee voort en voegt nog een aantal speciale bepalingen daaraan toe; de lepralijders moeten buiten het kamp blijven, vergoeding na daden van beroving wordt geregeld, het godsoordeel over de vrouw in geval van een jaloerse echtgenoot en de mogelijkheid voor eenieder die een speciaal gewijd leven wil lijden, door de nazireeër gelofte af te leggen. Al deze bepalingen en verordeningen leggen de grondslag voor een harmonisch samenleven, waarin ieder onderdeel zijn gewaardeerde plaats heeft en afgunst wordt voorkomen, zodat er vrede ‘sjalom’ kan heersen ². Niet voor niets staat aan het eind van deze verordeningen de priesterzegen die afsluit met de bede dat ‘de Eeuwige vrede mag geven’ en vrede ‘gaat boven alles’, zoals de Oude Wijzen zeggen ³. De parasja Naso besluit met vele lange bladzijden met de opsomming van de offers die de leiders van de twaalf stammen brengen bij de inwijding van de tabernakel. Het is een bonte stoet van offerdieren en blinkende zilveren en gouden voorwerpen voor de tabernakel die iedere stam aanbiedt, twaalf keer wordt praktisch dezelfde opsomming in detail herhaald, waarom dat niet efficiënter in een keer afgehandeld? Omdat zo ieder stamhoofd en iedere stam als zijnde gelijkwaardig erkenning krijgt en zo de onderlinge vrede bewaard blijft. Er was toen even een grote harmonie.

Als we het zo bekijken dan zien we dat het principe van ordening eigenlijk de hele Tora doordesemt. Het begint al in Genesis, waarin de schepping eigenlijk niets anders is dan ordening uit chaos. En als die voltooid is zag ‘God dat alles wat hij gemaakt had heel goed was’ (Gen 1:31). Wanneer alles goed geordend is en ieder onderdeel op zijn plaats is en in goede verhouding tot elkaar is er vrede. Als er harmonie is kan de schepping van start gaan, kan de geschiedenis van de mensen beginnen, kunnen de Israëlieten verder trekken van de Sinai naar het beloofde land. Telkens wanneer een rustpunt van harmonie is bereikt, wanneer er sjalom is, is de balans delicaat en er is niet veel nodig om die naar chaos te laten doorslaan. De geschiedenis van Israël die we in Tanach lezen is een voortdurende terugval van vrede naar strijd en tenslotte ballingschap.

Een delicate balans

Als er geen vrede is zijn de dingen niet goed op hun plaats, zijn er onderdelen die niet goed geordend zijn, zijn er aspecten die geen erkenning krijgen, die niet goed met elkaar in verbinding staan. Dat geldt in ons persoonlijk leven en dan komt er een crisis, een burn-out of zelfs een ziekte. Het geldt ook voor een land en dan ontstaat er onrust en komen er gewelddadige protesten, waar dubieuze leiders graag gebruik van maken en burgeroorlog ligt dan op de loer. Het geldt zelfs ook voor werelddelen, waar vaak het evenwicht tussen landen en volken fragiel is. Het Europa van de eerste helft van de twintigste eeuw beleefde de heftige gruwelen van een door fascisme verstoorde balans en de met hoge prijs betaalde correctie naar een nieuw evenwicht van vrede die nu een kleine tachtig jaar duurt. Vele leden van mijn Joodse familie hebben dat niet mogen meemaken. Ik mocht nog de ontberingen meemaken in Japanse kampen maar ook het herstel en de opbouw van een Nederland, waar een zekere ordening is bereikt, die altijd toch weer voorlopig is en kwetsbaar.
De pijlers van sjalom zijn rechtvaardigheid – het erkennen van het recht op het bestaan van de ander – en compassie – het begrip voor de pijn van de ander ⁴.Terecht eisen steeds meer lang onderdrukte en genegeerde groepen erkenning en gelijkwaardigheid op, die tot nu in de geschiedenis van het Westen niet is gegeven. Een herschikking van de wereldorde is onvermijdelijk en we mogen bidden dat die met enige geleidelijkheid en zonder grote en gewelddadige ellende gaat plaatsvinden, op weg naar een nieuw plateau van durende vrede, sjalom.

Een gekweld gebied

Dit commentaar is geen politieke column, maar laat ik dit zeggen over het Midden-Oosten. We zien daar de complexiteit en de pijn van het proces van ordening en onderlinge erkenning, het proces, waarin zowel de Joden als de Palestijnse Arabieren terecht een plek onder de zon van het voormalige Palestina opeisen. Hoe verdrietig is het dat burgers van Israël het slachtoffer worden van een wilde stormloop van raketten uit Gaza, dat burgers van Gaza en helaas zoveel kinderen slachtoffer worden van met beweerde maar onmogelijk waar te maken precisie uitgevoerde Israëlische vergeldingsbombardementen. De Palestijnse Arabieren zullen moeten accepteren dat er een natie Israël in hun midden is die recht heeft op een veilig bestaan; nu blijven ze volharden in haat en hun leiders maken gebruik van de verbittering om aan de macht te komen of te blijven. De Joden zullen de Palestijnse Arabieren als gelijkwaardige rechthebbenden op een waardig leven moeten erkennen en moeten ophouden met het beperken van het Arabisch levensgebied; niet langer moeten ze toegeven aan nationalistische aspiraties van sommige extreme groepen. Dan is er misschien kans dat er ooit sjalom kan neerdalen op dit gekwelde gebied.

Noten

1. Verschillende andere commentaren op de parasja Naso zijn te vinden in mijn boek REIZEN DOOR DE TORA , deel 2 Leviticus, Numeri en Deuteronomium, en op mijn website 

2. Voor deze passages heb ik me laten inspireren door rabbijn Jonathan Sacks in zijn commentaar op Naso van 5777

3. Sifra Bechukotai, Chapter 1 8

4. Vgl. het leiderschap van Israël in de woestijn: Mozes wordt geassocieerd met rechtvaardigheid, Aharon met compassie en vrede; beiden kunnen niet zonder elkaar