Met het boek Bemidbar/Numeri is een nieuwe fase in het verhaal van de Israëlieten aangebroken. Het boek Sjemot /Exodus behandelde de bevrijding uit de slavernij en de uittocht uit Egypte naar de berg Sinaj, waar onder de spirituele leiding van Mosjee de Israëlieten hun belangrijkste voorschriften deelachtig werden en waar de volkswording werd bezegeld, dit alles bekroond met een prachtige uitgebreid beschreven tabernakel.
In het boek Wajikra /Leviticus werd uitgebreid beschreven hoe in de tabernakel ritueel te werk te gaan en hoe in familieverband en met de naaste goed om te gaan. Twee jaar zijn bij de heilige berg verstreken en het is tijd om alles klaar te maken om verder te gaan op de tocht naar het beloofde land. Het recept is gegeven nu moet het aan de praktijk getoetst worden.
Het bijbelboek Bemidbar /Numeri beschrijft die tocht, die veertig jaren zal beslaan. Het boek begint met voor te schrijven wat er allemaal moet gebeuren om ordelijk en goed toegerust op te breken en op weg te gaan. De parasja Bemidbar. begint met het gebod aan Mosjee een volkstelling uit te voeren.
Hef het hoofd
Hoe die volkstelling moet plaats vinden wordt uitgebreid beschreven. Ieder stamhoofd of vorst, bij name genoemd, moet de leden van zijn stam tellen, hij geeft dan door aan Mosjé hoeveel mannen van boven de twintig er in zijn stam zijn. In totaal zijn er meer dan zeshonderdduizend weerbare mannen boven de twintig. Vrouwen en kinderen blijven buiten spel. De middeleeuwse bijbelcommentator Rasji ziet deze telling als een uiting van de liefde van de Eeuwige voor het volk Israëls.
Bemibar 1:2: ‘tel de mannen van de gemeenschap', letterlijk staat er – se'oe et-rosj kol edat benee Jisrael - ‘hef het hoofd (het totaal aantal) van heel de gemeenschap'. Een rabbijnse uitleg : het gaat niet om een anoniem inventariseren van een massa, eerder wordt de uniciteit van ieder individu en zijn onmisbaarheid benadrukt. De Isbitzer rebbe (19e eeuw): ‘Dit is de betekenis van “het aantal van de kinderen Israëls”: dat ieder absoluut nodig is. De grootheid van de Ene, gezegend zij Hij, wordt gezien in de hele gemeenschap van Israël en als er ook maar één lid van die gemeenschap mist dan mankeert er iets aan de compositie. Het is alsof het beeld van de koning is samengesteld uit een mozaïek van vele deeltjes en als er ook maar één deeltje zou ontbreken, dan klopt het beeld van de koning niet’. Het wordt nog verder geaccentueerd door de woorden ‘Tel hen hoofdelijk en schrijf hen met naam en toenaam in, geordend naar geslacht en familie'.
Een losgeld voor het leven
De telling moest gebeuren volgens het voorschrift van Sjemot 30:12: ‘Als je onder de Israëlieten een telling houdt, (Ki tisa et rosj) moeten allen die geregistreerd worden de Eeuwige losgeld (koper nafsjo) betalen voor hun leven, om te voorkomen dat geen plaag hen overkomt’, ‘een halve sjekel, volgens het ijkgewicht van het heiligdom'.
Sjemot 30:12 ‘een losgeld voor hun leven, om te voorkomen dat geen plaag (negef) hen overkomt’. Rasji: Door de telling kon je blootgesteld worden aan het ‘kwade oog' ( ajin hara ) wat ziekte tot gevolg kon hebben’.
Is dit bijgeloof of een uiting van begrijpelijke menselijke angst? We moeten ons voorstellen, dat het geteld worden is ervaren als opeens in de schijnwerper staan, zodat je als mens in al je tekortkomingen zichtbaar werd voor ‘het oog’ van de godheid; een zoengeld a priori zou preventief tegen eventuele kwade gevolgen werken. De angst om geteld te worden en zichtbaar te zijn voor de overheid of andere machthebbers is misschien een seculier-psychologisch residu van dit oude taboe. De volkstelling heeft natuurlijk praktische doeleinden als inventarisatie van militaire weerbaarheid en efficiënte belastingheffing. Maar de mogelijkheid van misbruik van volkstelling en registratie is niet ver weg.
Een telling en registratie moet een maatschappelijk doel hebben
Een voorbeeld van misbruik uit Tanach: Koning David beval een volkstelling. 2 Samuel 24;3 De koning zei tegen Joab, de opperbevelhebber van zijn leger: ‘Ga alle stammen van Israël af, van Dan tot Berseba, en schrijf de weerbare mannen in, zodat ik weet hoe groot mijn leger is.’ 3Joab antwoordde: ‘Moge de Eeuwige, uw God, uw leger tijdens uw leven nog honderdmaal zo sterk maken als nu, mijn heer en koning, maar waarom wilt u dit eigenlijk?’ 4Maar het woord van de koning was wet. De volkstelling vond plaats met kwade gevolgen, lees verder in 2 Samuel.
De ouderen herinneren zich nog de heftige protestacties tegen de veertiende Algemene Volkstelling in 1971, waarbij de naweeën van de Tweede Wereldoorlog nog een rol speelden. De Duitsers troffen een perfecte registratie van de Nederlandse burgers aan inclusief de Joodse bevolking. De volkstelling van 1971 werd een halve mislukking, maar leidde wel op termijn tot de eerste privacywetgeving, die overigens steeds weer vraagt om aanpassing aan nieuwe technische ontwikkelingen. Bedrijven maken graag gebruiken van de data die via internet en social media over ons openbaar zijn en hebben grof geld over voor ‘big data’ rond onze persoon.
Het maakt heel veel uit of je geteld en geregistreerd wordt door rechtvaardige en eerlijke bestuurders of door winstbeluste commerciële giganten, laat staan door de beul.
