Bemidbar 19:1–22:1
De parasja 1 begint met het ritueel van de ‘rode koe'. Mensen en dingen die in contact zijn gekomen met een dode dienen ritueel gereinigd te worden met water vermengd met de as van een verbrande smetteloze ‘maagdelijke' rode koe. Voorbeeld van een ‘chok', een wet waarvoor geen ratio is te vinden, zelfs koning Salomo is het niet gelukt. 2 Het rode koe ritueel staat hier misschien niet voor niets, want het luidt een aantal overlijdensberichten van belangrijke personen in.
Nieuwe generatie, oude leiders
Impliciet blijkt uit de tekst dat 38 jaren zijn voorbijgegaan waarover de Tora niets zegt. Dat betekent dat een hele generatie in de woestijn de dood heeft gevonden. Al die tijd hebben ze waarschijnlijk in de oase van Kadesj doorgebracht. Een nieuwe generatie is opgestaan. De leiders van het volk zijn hoogbejaard geworden. Eerst sterft Mirjam. Volgens de midrasj was de aanwezigheid van Mirjam altijd verbonden met een bron, die zij met zich mee deed reizen. Nu was die ‘opgedroogd' en moest het volk zelf water vinden. Een periode van droogte was aangebroken en het morrend en dorstig volk drijft Mozes en Aharon tot het uiterste. Mozes en Aharon slaan in opdracht van de Ene met de staf op de rots om water. Dat doen ze onder de woorden “Luister, opstandig volk, zullen wij voor u uit deze rots water laten stromen?” (20:10) Menig commentator leest daar onterechte woede en ergernis uit. Mozes en ook Aharon hebben het waterwonder voor zích zelf gehouden in plaats van het aan de Ene toe te schrijven. Ze hebben de gelegenheid gemist om een nieuwe generatie Israëlieten te onderwijzen en hun geloof te versterken. In plaats daarvan liepen ze het risico dat het volk hen als wonderdoeners zou kunnen gaan beschouwen. Daarom werd het hun - afgezien van dat naar menselijke maat Mozes en zijn broeder al heel oude mannen waren en als leiders in hun nadagen - niet toegestaan het beloofde land te betreden.
Slangen
De tocht naar het beloofde land wordt hervat, weg van Kadesj. Niet lang daarna sterft Aharon. De Israëlieten worden vervolgens gedwongen om het land Edom heen te trekken, zuidwaarts de woestijn in, waar droogte en andere ontberingen het volk weer treffen. Oude klachten klinken weer: er is geen water, het voedsel (manna) is minderwaardig, waarom zijn wij uit Egypte gebracht, om hier in de woestijn te sterven? De Eeuwige zendt als respons op dit protest giftige slangen die de mensen bijten en velen sterven. Nechama Leibowitz 3 wijst erop dat een meer correcte vertaling is: ‘De Eeuwige liet slangen los', want er staat niet jisjlach, ‘zond', maar een andere (pi'el) vorm, ‘jesjalach', wat dus de connotatie ‘loslaten', ‘vrijlaten' heeft. Wat maakt dat uit? Het vrijlaten betekent dat De Eeuwige eerder de slangen heeft ‘vastgehouden' en dus Zijn volk tot dan toe heeft beschermd. Nu laat hij de natuurlijke loop van de natuur zijn gang gaan, de Israëlieten betreden gaandeweg de ‘werkelijke’ wereld en nu duiken de slangen op. De Israëlieten smeken Mozes om een oplossing. De oude leider krijgt nu een curieus idee ingegeven. Hij moet een koperen slang (nechasj nechosjet) maken en deze op een standaard omhooghouden; wie het hoofd heft en ernaar kijkt zal worden genezen en aldus gebeurt. Het curieuze is dat de koperen slang een brute overtreding lijkt van het tweede van de Tien Woorden, het afbeeldingverbod. 4 Een verklaring die hiermee in het reine probeert te komen is, dat de omhooggehouden slang een ritueel symbolisch middel is dat de zieken het hoofd naar de hemel doet heffen en zo de terugkeer naar geloof en vertrouwen bevordert.
Zijsprong naar het christendom
Even een zijsprong naar het christendom; daar heeft men de Tenach (min of meer het Oude Testament) – tot ongenoegen van de Joden - afgespeurd naar gebeurtenissen en beelden, die de geschiedenis en met name het lijden van Jezus en zijn rol als verlosser van zonden zouden vooraf schaduwen. In deze parasja zijn er twee van deze zaken. Zo is Jezus te zien als de ideale en perfecte Rode Koe die ons reinigt van de dood. De omhoog geheven en genezing brengende koperen slang is een vooraf schaduwend beeld van de gekruisigde Jezus, die de mensen van hun slangenbeetziekte – hun zonden – verlost. 4
Vele Joden zullen het crucifix-beeld op dezelfde manier zien als de vrome koning Chizkijahoe (Hizkia) de koperen slang, die eeuwenlang in de tempel werd bewaard. Hij zag dat de slang een object van bijgeloof en afgodendienst was geworden. “Hij (…) sloeg de koperen slang die Mozes gemaakt had aan stukken. De Israëlieten hadden namelijk nog altijd de gewoonte voor deze slang, die de naam Koperslang (Nechoesjtan) droeg, wierook te branden” (2 Koningen 18:4).
Na de genezing via de koperen slang lijkt er een ommekeer te komen in de lange zwerftocht. In een vaak cryptische tekst wordt over militaire successen verhaald. De Israëlieten versloegen koning Sichon en zijn Emorieten, Og, de koning van Basjan en anderen en ze veroverden hun eerste gebieden aan de oostelijke kant van de Jordaan. Am Jisrael chaj!
Noten
1. In mijn boek REIZEN DOOR DE TORA, deel 2 heb ik verschillende andere aspecten van de parasja Choekat behandeld.
2. De Mishna vermeldt dat tot de verwoesting van de tweede tempel negen rode koeien zijn gevonden en gebruikt. De volgende tweeduizend jaar is er geen koe zuiver genoeg bevonden en sommigen associëren de vondst van een rode koe die aan de eisen voldoet met de komst van de Mashieach.
3. Studies in Bamidbar, p. 260
4. Sjemot/Exodus 20:4-5 U zult voor uzelf geen beeld maken, geen enkele afbeelding van wat boven in de hemel, of beneden op de aarde of in het water onder de aarde is. U zult zich daarvoor niet neerbuigen, en die niet dienen, want Ik, de Eeuwige, uw God, ben een na-ijverig God, etc.
5. Joh. 3:14 En zoals Mozes de slang in de woestijn verhoogd heeft, zo moet de Zoon des mensen verhoogd worden, opdat ieder die in Hem gelooft, niet verloren gaat, maar eeuwig leven heeft.
