Bemidbar 30:2–32:42
De parasjot Matot en Masee 1 worden dit kalenderjaar tezamen gelezen.
De gelofte en de eed komen ter sprake. Verslag wordt gedaan van de oorlog tegen Midjan. Veel aandacht krijgt het speciale verzoek van de stammen Reuven en Gad om tegen de oorspronkelijke plannen in een groot stuk van het transjordaanse in bezit te mogen nemen. In de parasja Masee passeren alle pleisterplaatsen van de veertigjarige zwerftocht door de woestijn nog eens de revue.
Eed en gelofte
Ik ga verder in op de eerste regels (30:3) van de parasa Matot:
‘Wanneer iemand een gelofte tegenover de Eeuwige doet of een eed aflegt om zich van iets te onthouden, laat hij zijn woord niet schenden, al wat over zijn lippen is gekomen moet hij doen, lo jacheel dewaro ke-chol hotsé mipaw ja'asé’. Gelijke bepalingen vinden we in Wajikra/Lev. 19:12 en Devariem/Deut. 23: 22 en 23.
In het oude Israël was het een ware rage om geloften af te leggen. Het bracht de vaak overijlde afleggers van geloften in moeilijkheden en bezorgde hen materiële en psychische problemen. Al in de Tora zelf wordt de status van geloften gerelativeerd en terughoudendheid aanbevolen. Zie Devariem/Deuteronomium 23:23: ‘Maar als u ervan afziet een gelofte te doen, is er geen zonde in u’.
Die bepaling heeft niet echt geholpen. In de loop der eeuwen ontstond er dan ook een ritueel om van geloften ontslagen te worden door een rabbijn. Maar het kwam toch vaak voor, dat geloften onbedoeld werden gebroken of zelfs vergeten, zodat men met een bezwaard gemoed het Joods Nieuwjaar (Rosj Hasjana) tegemoet ging. In de vroege middeleeuwen is daarom het beroemde gebed Kol Nidré (‘alle geloften') ontstaan en toegevoegd aan de eredienst op Grote Verzoendag; in het gebed werden alle (religieuze) geloften van het afgelopen jaar geannuleerd. Voor de geschiedenis van Kol Nidré zie verder andere bronnen (bv. de Jewish Encyclopedia).
In de rabbijnse en vroomjoodse sfeer van de eerste eeuwen van de westerse jaartelling wilden velen geheel afzien van eden en geloften om zo een omheining op te werpen tegen het breken ervan. Ook was er een afkeer gegroeid om Gods heilige namen voor de eed of de gelofte te gebruiken omdat dit grensde aan niet-inachtneming van het gebod om ‘de Naam van de Eeuwige, uw God, niet voor niets (te) gebruiken’ (Sjemot/Ex 20:7). Ook omschrijvingen als ‘de hemel', de ‘de Barmhartige', of de ‘Genadige' of ‘Jeruzalem' vielen op den duur in ongenade.
Jezus en de rabbijnen
Ook Jezus bekent zich een aanhanger te zijn van de weg der vromen, die via verzwaringen zo ver mogelijk van overtreding van de voorschriften weg wilden blijven ten einde zo een opperste zuiverheid te bereiken. Ook de sekte van de Essenen, die invloed op Jezus had, weigerde te zweren. In de Bergrede 2 zegt Jezus: ‘Jullie hebben ook gehoord dat destijds tegen het volk werd gezegd: “Leg geen valse eed af, voor de Heer gedane geloften moeten worden ingelost.” En ik zeg jullie dat je helemaal niet moet zweren, noch bij de hemel, want dat is de troon van God, noch bij de aarde, want dat is zijn voetenbank, noch bij Jeruzalem, want dat is de stad van de grote koning; zweer evenmin bij je eigen hoofd, want je kunt nog niet één van je haren wit of zwart maken. Laat jullie ja ja zijn, en jullie nee nee; wat je daaraan toevoegt komt voort uit het kwaad’ (Mat. 5:33-37). Jezus doelt hier op de hierboven genoemde voorschriften uit Numeri, Leviticus en Dewariem/Deuteronomium 23:22 en 23 betreffende eden en geloften, die men placht te doen onder aanroepen van de hemel, of andere heilige zaken zoals die, waarvan Jezus in dit vers voorbeelden geeft.
Interessante parallellen zijn te vinden in Tenach en rabbijnse geschriften.
Prediker/Kohelet zei al onomwonden: ‘Je kunt beter geen gelofte doen dan een gedane gelofte niet inlossen. Sta je mond geen loze, zondige geloften toe en zeg niet naderhand tegen de priester dat ze een vergissing waren’ (Koh/Pred 5:4,5).
In de kringen van Talmoedgeleerden werd er flink over gediscussieerd. Een voorbeeld: ‘En er is ook geschreven: Beter geen gelofte te doen dan een gelofte doen en niet betalen. En er is onderwezen: beter dan beide is hij die helemaal geen belofte doet, dat is de mening van Rabbi Meïr. Rabbi Juda zegt: beter dan beide is hij die een gelofte doet en betaalt. Maar Rabbi Juda doelt alleen op het geval van iemand die een offer aan de Tempel belooft’ (Choellin 2a).3
De kracht van woorden
Nu laat ik even het licht vallen op ‘laat hij zijn woord niet schenden, al wat over zijn lippen is gekomen moet hij doen’. Deze zinsnede verwijst toch vooral ook naar de scheppende kracht van exacte woorden. Met woorden kan je een nieuwe realiteit voor jezelf en anderen creëren, ze hebben de macht nieuwe gebieden te openen, maar ook om grenzen in het leven te roepen, bijna even krachtig als de geboden en richtlijnen van de Tora zelf. Navenant is de destructieve kracht, die niet ingeloste, onjuiste of zelfs kwade woorden kunnen losmaken. Wanneer je je dat realiseert ga je anders met taal om. Als je schrijft, maar ook als je spreekt. Je woorden worden minder slordig, minder nonchalant. Je verlangen is je woorden te richten, te focussen, in overeenstemming te brengen met je intentie medeschepper te zijn. Zodat je aandacht geeft aan wat over je lippen komt, ervoor zorgt dat dat exacte woorden zijn omdat ze ook zo gedaan moeten worden. De oorsprong van elk conflict tussen mij en mijn medemensen is dat ik niet zeg wat ik bedoel, en dat ik niet doe wat ik zeg (Martin Buber).
Herzien 2022
Noten
1. Verschillende andere commentaren op de parasjot Matot en Masee zijn te vinden in mijn boek REIZEN DOOR DE TORA , deel 2 Leviticus, Numeri en Deuteronomium, en op mijn website
2. Zie ook mijn artikel over de Bergrede
3. Geraadpleegd: dr. Marcus van Loopik: Balk en Splinter, Joodse achtergronden van de Bergrede , Pardes, 2011
Peter J. Tomson, ‘Als dit uit de hemel is... ', B. Folkertsma Stichting voor Talmudica, 1997
