Beresjiet/Genesis 41-44:18
Deze week is het de week van Chanoeka. De parasja Mikeets 1 valt tegen het eind van de week en omvat de sjabbat Chanoeka. Na de Toralezing komt altijd de lezing uit de Profeten (Neviïem) en in dit geval is dat vaak een stuk uit de profeet Zecharja (Zacharia) 2:14-4:7.
In deze passages is het thema van Chanoeka sterk aanwezig in het daar beschreven visioen, dat de profeet had van de gouden zevenarmige tempelkandelaar, de Menora, omgeven door twee olijfbomen 2.
Het was een spannende tijd (6e eeuw voor de gewone jaartelling) waarin vele ballingen vanuit Babylonië naar Jeroesjalajiem mochten terugkeren. Mede dank zij de royale giften en de protectie van de Perzische koning Darius kon men de tweede tempel gaan herbouwen onder leiding van de gouverneur Zeroebavel.
Het visioen van Zecharja
Zo beschrijft de profeet Zacharja de menora in zijn droom (NBG 4:1 – 7): ‘een kandelaar, geheel van goud, met een oliehouder aan zijn top; hij heeft zeven lampen, en telkens zeven toevoerbuizen voor de lampen erbovenop; en twee olijfbomen steken boven hem uit, de ene rechts en de andere links van de oliehouder. Ik hernam en vroeg de engel die met mij sprak: Wat betekent dit, mijn heer? Toen gaf de engel die met mij sprak, mij ten antwoord: weet gij niet, wat dit betekent? Ik zeide: Neen, mijn heer. Hij antwoordde mij: ‘Dit is het woord van de Eeuwige: niet door kracht noch geweld, maar door mijn Geest ( be-roechi )! zegt de Eeuwige van de heerscharen’.
Die laatste regel niet door ‘kracht noch geweld' is waarschijnlijk duidelijker vertaald met ‘niet door militaire kracht (chajiel ) noch door fysieke kracht (koach)’. Rasji annoteert bij deze regel in de historische sfeer, dat het visioen van de menora een ‘hart onder de riem' van de ondernemende Zeroebavel betekende en dat de Geest van de Eeuwige sloeg op de royale schenkingen, die hij Darius deed geven.
Door de geest
Wijder gezien zie ik een markant en inspirerend contrast tussen deze regels en de herinwijding van de tweede tempel in de tijd van de Makkabeeën. De tweede tempel is gebouwd en ingewijd in vreedzame omstandigheden en niet tot stand gekomen met militaire macht, maar dank zij de Geest.
De herinwijding – de chanoeka – is mogelijk gemaakt en tot stand gekomen door een wrede oorlog (van de Makkabeeën) met veel wapengeweld en veel slachtoffers. Die eerste inwijding maakt de indruk een superieure methode te zijn. Militair geweld kan de onontkoombare enige optie zijn, maar oplossingen die geïnspireerd zijn door de Geest – van verstand, vertrouwen, compassie, vastberadenheid, generositeit – zijn zoveel beter. Koning Darius heeft een goed voorbeeld gegeven, dat ook door de machtigen van nu navolging verdient.
Tot die navolgers behoort president Poetin niet. Opvallend is de gelijkenis met de heerser Antiochus IV (2e eeuw BCE), die de Joden in zijn Syrische rijk met dwang en geweld wilde helleniseren en de Russische dictator die de Oekraïners met een nietsontziende oorlog wil russificeren.
Telkens worden wereldleiders verlokt tot de greep naar militaire oplossingen en eenmaal gemaakt is de geweldsspiraal bijna niet meer terug te draaien. Leiderschap ‘vanuit de Geest' is zo zeldzaam en zo broodnodig in deze tegenwoordige wereld.
De menora als symbool
Dat spanningsveld van militaire macht en geweld enerzijds en vertrouwen op de geest anderzijds wordt weerspiegeld in de geschiedenis van de menora als zowel politiek als spiritueel symbool. Ook nadat hij als fysiek en sacraal object na de verwoesting van de tempel in 70 CE in de mist van de geschiedenis is verdwenen
De menora kreeg nieuw leven als symbool van het in de negentiende eeuw herlevende zionisme. Het zogenaamde Joodse legioen, dat - opgericht door Zeëv Jabotinski en Joseph Trumpeldor - in de eerste wereldoorlog met opmerkelijke dapperheid meevocht voor de Engelsen tegen het Ottomaanse rijk, had de menora op de baret staan met daaronder het woord kadima, voorwaarts! Dat legioen telde veel later bekend geworden zionisten, waarvan de bekendste Ben Goerion is, de eerste premier van Israël. Ook de tweede premier Jitschal Ben Tsvi en de derde premier Levi Esjkol waren lid van het legioen. Nu staat de menora in het wapen van de staat Israël en als sculptuur voor het Israëlisch parlement, de Knesset. Aldus is de menora het symbool geworden voor een democratische staat. Dat het ook vatbaar is voor usurpatie door rechtsmessianistische en ultranationalistische kringen is een heel bedenkelijke tendens 3, die sinds de nieuwe regeringsformatie door Benjamin Netanjahoe aan kracht heeft gewonnen.
Sjiviti
Zecharja's beeld van de menora, geflankeerd door twee olijfbomen, is ook geworden tot een veel gebruikt meditatie object. Het wordt gecombineerd met de zin uit psalm 16 vers 8: ‘Ik stel mij de Eeuwige voortdurend voor ogen', dat we gerust een joodse mantra mogen noemen: Sjiviti Hasjem lenegdi tamied en zo wordt die afbeelding van de menora met de twee olijfbomen ook genoemd: een ‘Sjiviti', hij hangt als beeltenis in vele synagogen en het beeld wordt nog steeds gebruikt als inspiratie voor het tekenen en schilderen van meditatieve afbeeldingen en als object voor meditatie.
Chanoeka sameach en een jaar met veel kracht, vrede en geest, koach, sjalom we-roeach.
Noten
1. Voor een commentaar op de parasja Mikeets zie o.a. mijn commentaren in mijn boek REIZEN DOOR DE TORA, deel 1, van het Begin naar de Berg, Genesis en Exodus, p.88 ev
2. die de hogepriester Jehosjoea en de politieke leider Zeroebavel representeren. Zie ook Ezra 6 en 7
3. ik nam kennis van het verschijnen van een boek The Menorah: From the Bible to Modern Israel door Steven Fine, die hiervoor waarschuwt
