Beresjiet/ Genesis 6:9–11:32
Na een regenbui verschijnt soms het wonder van de regenboog als kleine regendruppels het zonlicht weerkaatsen in heldere kleuren van rood tot violet. Met zijn diversiteit aan tinten die het hele zichtbare spectrum beslaan is de regenboog symbool geworden voor verdraagzaamheid van alle varianten in sekse en kleur waarin de menselijke soort zich manifesteert. In de bijbel is de regenboog het teken aan de hemel, dat de Eeuwige plaatst als expressie van zijn belofte de mensheid nooit meer weg te vagen met een watervloed (9:9) 1.
De Eeuwige had dit gedaan omdat de mensen waren vervallen tot verdorvenheid en geweld. Wij schrijven dergelijke rampen niet meer aan God toe, maar zijn eraan gewend geraakt om natuurlijke oorzaken te zoeken 2.
Een natuurlijke oorzaak van de zondvloed: klimaatopwarming
Waren de mensen in de tijd van Noach zoveel slechter dan ze later nog steeds bleken te zijn? We weten dat de aarde na de laatste ijstijd die rond 10.000 jaar vgj afliep, snel opwarmde. Misschien was de zondvloed (zond = Oudnederlands ‘sint’ = altijd) een reminiscentie aan grote waterrampen die het gevolg waren van die snelle klimaatverandering. De ijskappen smolten. De zeespiegel steeg. Rond 5.000 vgh brak de landengte tussen Dover en Calais door, stortte Noordzee zich in de Atlantische oceaan en werd Engeland een eiland. Ook de landengte die Klein-Azië verbond met Europa brak door, de Middellandse zee stroomde de Zwarte in, die toen grote delen van Klein-Azië overstroomde. Misschien waren de mensen in die tijd wel extreem verdorven en gewelddadig en zochten latere generaties die zich de gewelddadige tijden van hun voorvader Noach nog herinnerden een verklarend causaal verband met de als legende in het geheugen voortlevende massale regenval en onafzienbare overstromingen.
Parallel met nu: klimaatopwarming
De parallellen voor wat betreft het klimaat met nu vallen op. Ook nu kampen we met een ongehoorde opwarming van de aarde en is de bedreiging van een onhanteerbare watervloed een actuele zaak. De poolkappen smelten. De zeespiegel stijgt langzaam maar zeker, misschien wel met 65 cm gemiddeld tot 2100 met rampzalige gevolgen voor de kustgebieden overal ter wereld. De intensiteit van regenval in het zomerseizoen in de West-Europese regio is gestegen met ongeveer 3 tot 19% ten opzichte van het klimaat rond 1900 toen de wereld gemiddeld 1,2 °C koeler was 3. Grote delen van Pakistan in Zuid-Azië hadden deze zomer te maken met extreem veel regen tijdens de moesson. Hierdoor kwamen grote delen van het land onder water te staan. Klimaatverandering heeft naar alle waarschijnlijkheid bijgedragen aan de intensiteit van deze moessonregens 4. Maar het teveel aan water heeft een tegenhanger in een tekort aan water. Klimaatverandering maakt dat regenval anders verdeeld wordt in tijd en plaats. Verzengende droogteperioden van meerdere jaren teisteren steeds meer vooral Afrika, maar zelfs in Nederland merken we er af en toe wat van als de boeren klagen en de schepen in de Rijn en Maas vastlopen. Meer dan 1.4 miljard mensen werden getroffen door droogte in de periode 2000 tot 2019 5.
Het zijn vaak de allerarmsten die het gelag betalen.
Onze ‘zonden’
De verdorvenheid van Noachs generatie manifesteert zich nu in de achteloosheid waarmee we met de aarde en haar hulpbronnen zijn omgegaan en het geweld waarmee wij ongekende hoeveelheden brandstoffen en andere materie aan haar hebben onttrokken. De dynamiek van exponentieel toenemende milieubelastende productie en overmatige consumptie overtreft de draagkracht van de aarde. Er is echter een groot hoopgevend verschil met de Noachidische tijd. We kunnen onderzoeken en reflecteren. Misschien zijn er oncontroleerbare fysische factoren in het spel maar één ding hebben we ontdekt: de opwarming van de aarde en alle gevolgen daarvan, daar hebben wij mensen een groot aandeel in. Niet God straft ons voor onze zonden, maar wij zelf roepen door onze beslissingen en daden de catastrofe over ons af. Ons inzicht in ons eigen aandeel is toegenomen, allerlei wetenschappelijke monitoring via internationale commissies vindt plaats, noodsignalen bereiken ons en alarmklokken klinken in onze oren. Na ons de zondvloed gaat niet meer op. De tijd is krap. Internationale conferenties hebben plaatsgevonden om naties te bewegen klimaatmaatregelen te nemen. In Nederland worstelen wij met ons eigen stikstof reductieplan. Vooral jongeren roeren zich terecht, ze hebben nog een lang leven voor zich. Talrijke innovatieve projecten worden ontwikkeld voor inventieve duurzame oplossingen. Volgende week is er een, de United Nations Climate Change conference in Sharm el-Sheikh in Egypte. Een begeleidend rapport, net uit, signaleert te trage vooruitgang in emissiereductie. Zo is de emissie van broeikasgassen na enige daling tijdens de pandemie weer terug op het voor-pandemisch niveau. Het is een race tegen de klok. 6
Misschien moeten we de regenboog ook gaan zien als een liefdevol teken aan de hemel dat ons opwekt om op tijd ommekeer (tesjoeva) te doen en onze connectie met de aarde (gaia) te herstellen.
Noten
1. Meer commentaren op parasjat Noach in mijn boek REIZEN DOOR DE TORA, deel 1.
2. Nu is de theodicée (God als straffer van zonden) geen aansprekend paradigma meer sinds de grote aardbeving van Lissabon in 1755. De kerk beweerde nog, dat God de inwoners van Lissabon wilde straffen voor hun zonden. Maar in de sfeer van de Verlichting ontstond grote twijfel aan dit paradigma. Zo schreef Immanuel Kant een brochure over de mogelijke natuurlijke oorzaken van deze grote ramp (was de stad op ongeschikte grond gebouwd?), een prille uiting van de wetenschap van de geologie.
5 UN commissie voor woestijnvorming: https://www.unccd.int/sites/default/files/2022-05/Drought_in_Numbers_%28English%29.pdf
6. UN Climate Change Conference, , een aantal conclusies https://unfccc.int/news/united-in-science-we-are-heading-in-the-wrong-direction
