Beresjiet/Genesis 37:1-40:23
De ontwikkeling van Jehoeda
Een dragende bijrol in de Jozefverhalen vervult de vierde zoon van Jaäkovs vrouw Lea, Jehoeda, Juda. Het is fascinerend hem te volgen in zijn ontwikkeling 1 .
De eerste keer, dat Jehoeda zich profileert is, als hij oppert Joseef niet te doden, maar te verkopen als slaaf. De tweede keer staat hij even middenin de schijnwerper.
Jehoeda en Tamar
Na de verkoop van Joseef als slaaf volgt een verhaal over Jehoeda en zijn schoondochter Tamar. Tamar – een Kenaänitische vrouw - huwt de oudste zoon van Jehoeda, Er, die ze aan de dood verliest. De tweede zoon Onan weigert zijn zwagerplicht om zijn overleden broer alsnog een erfgenaam te bezorgen te vervullen en ‘verspilt zijn zaad op de grond'. Ook hij overlijdt en dan is volgens de regels van het zwagerhuwelijk (Jiboem) de derde zoon Sjela aan de beurt. Jehoeda voelt daar helemaal niets voor en schuift het op de lange baan en Tamar voorvoelt op de lange duur dat de toezegging niet tot het huwelijk zal leiden, er zal niets van komen. Ze verzint een list. Als de man op weg is naar zijn schapenscheerders in Timna komt hij onderweg - bij ‘petach enajim', de poort van het dorp Enajim, letterlijk ‘opening der ogen', een merkwaardige naam gezien het vervolg – een gesluierde hoer tegen, de onherkenbare Tamar. Zij verleidt haar schoonvader (en inmiddels ook weduwnaar). Ze baart een tweeling, Perets en Zerach. Als Jehoeda later hoort van de hoererij en zwangerschap van zijn schoondochter beveelt hij dat zij verbrand moet worden. Tamar stelt hem aan de kaak als de vader van die twee zonen, door hem de onderpanden te tonen die ze indertijd als hoer van hem kreeg in afwachting van de betaling. Ze zei: ‘Zie eens goed, van wie deze zegelring, snoeren en staf zijn ‘ (39:24). Jehoeda herkent ze en zegt: ‘Zij staat tegenover mij in haar recht, omdat ik haar niet aan mijn zoon Sjela heb gegeven'.
In de Tora is dit de eerste keer dat iemand met zoveel woorden zijn fout aan een ander toegeeft, aldus Rabbi Jonathan Sacks in een van zijn commentaren op deze parasja. Tamar klaagde hem niet rechtstreeks aan, maar gaf hem de gelegenheid zelf naar voren te komen en te bekennen. Jehoeda had ervoor kunnen kiezen om gezichtsverlies te voorkomen en zijn reputatie te redden door te ontkennen. Tamar liep dus een groot risico, bij ontkenning door haar schoonvader zou ze verbrand worden. Dat gaf de Talmoedische Rabbi Jochanan de gelegenheid op te merken: ‘Het is beter voor een mens zich in een brandende oven te werpen dan een medemens openbaar te schande te zetten. Hoe komen we daarbij? Van Tamar (Talmoed Sota 10b).
Misstappen stuwen de geschiedenis
Eén van de zo op de wereld gekomen zonen, Perets, zal de voorvader worden van koning David, die zijn opvolger, Sjelomo, ook verwekte bij een via een misstap aan zijn zijde gekomen vrouw, Batsjewa (David die volgens de sage van het Nieuwe Testament de voorvader van Jezus zou zijn).
Ook hier zien we hoe de geschiedenis voortschrijdt middels misstappen van de hoofdpersonen van het drama. De geschiedenis van Israël is allerminst een geschiedenis van verheven personen van onberispelijke levenswandel. De voortstuwing van de gebeurtenissen houdt zich niet aan religieuze regels en ethische voorschriften. David Biale concludeert in zijn boek ‘Eros and the Jews' met verleidelijke ironie: “Nogmaals, (…) misstappen werken heimelijk positief uit op het lot van het oude Israël; God, zo lijkt het, werkt aan beide zijden van de legaliteit om het fortuin van zijn volk te bevorderen” 2 .
Jehoeda en Joseef
Zijn de dramatis personae geen zondeloze figuren, wat wel opvalt is dat het levende mensen zijn in ontwikkeling. Het zijn geen stereotypen, maar het zijn karakters, die groeien met de jaren. Misschien is dat wel het belangrijkste. Ze worden wijs door schade en schande; getekend door de gevolgen van hun beslissingen en hun daden winnen ze aan statuur. Dat geldt voor Jaäkov, voor Joseef en ook voor Jehoeda. De derde keer dat Jehoeda in de spotlight staat is zijn ‘finest hour'. Dat is later als de broers in Egypte zijn en voor de machtige onderkoning van Egypte staan, die ze nog niet als hun broer Joseef hebben herkend. In het ingewikkelde spel dat Joseef met zijn broers speelt wil hij Benjamin, de oogappel van vader Jaäkov, als slaaf in Egypte houden.
Dan houdt Jehoeda als spreekbuis van zijn broers zijn lange pleitrede ten behoeve van Benjamins terugkeer naar zijn vader, de langste monoloog in de Tora, woorden die het hart van hun verloren gewaande broer Joseef doen breken en deze ertoe brengt zich als hun broer bekend te maken 3 .
Als de oude Jaäkov op zijn sterfbed ligt, zal hij in zijn visionaire woorden niet Joseef omschrijven als de leider van zijn broers, maar Jehoeda (Beresjiet/Genesis 49:8 ev):
Jehoeda, jij bent het,
jou zullen je broers loven!
Je hand zal rusten op de nek van je vijanden;
voor jou zullen de zonen van je vader zich neerbuigen.
Jehoeda zal de voorvader (met Benjamin) en naamgever worden van de Jehoediem, de Joden.
Noten
1. Meer commentaren op parasjat Wajesjev in mijn boek REIZEN DOOR DE TORA, deel 1.
2. David Biale: Eros and the Jews : from Biblical Israel to contemporary America, p 20.
3. Lees hierover in de parashat Wajigasj, Genesis 44:18 ev
Herzien december 2022
