Pesach is het feest waarin de bevrijding meer dan drieduizend jaar geleden van de Israëlieten uit Egyptische onderdrukking wordt herdacht. De afstammelingen van Jacob, de Israëlieten, ooit in Egypte aangeland op de vlucht voor hongersnood, waren in de loop van ruim vierhonderd jaar uitgegroeid tot een groot volk, maar gaandeweg tot slavernij gebracht en steeds wreder door de Farao onderdrukt; onder de brandende zon moesten de slaven zwoegen tot de uitputting aan toe, tranen van wanhoop werden vergoten. Maar de tien plagen brengen de Farao uiteindelijk tot de vrijlating van de slaven.

Ons land en de wereld ondergaan nu een grote plaag, van een tot nu toe onbekend virus. De hele wereld is in zekere zin als het bijbelse Egypte. Egypte, vertaald in het Hebreeuws, is Mietsrajiem. Er zit het woord 'tsar' in, dat betekent ‘nauw'. Het woord is een dualis, een tweevoud van ‘meetsar', benauwenis, zee-engte. Eigenlijk betekent Egypte ‘twee benauwenissen'. De wereld lijdt ook aan twee benauwenissen. Letterlijk lijden een groot aantal mensen aan de adembenauwenis van de door een virus aangetaste longen en wij voelen de angst om de ziekte te krijgen; van overheidswege daartoe dringend verzocht sluiten we ons op in een onzichtbare cel van anderhalve meter afstand.
De tweede benauwenis is de angst van heel veel mensen voor een economische crisis in wording en de onzekerheid over hoe we het materieel gaan redden komt op ons af.
We leren weer het verlangen naar bevrijding uit benauwdheid kennen. We hopen met de dag meer onze cel te mogen verlaten zodat we weer vrijuit kunnen ademen, onbekommerd naar buiten kunnen, onze geliefden weer in de armen kunnen sluiten. We staan te springen om onze dagelijkse activiteiten om brood op de plank te krijgen weer op te vatten of zonder zorgen te kunnen uitoefenen.
We verlangen naar de vrijheid van voor de Coronaplaag.
Maar waren we toen eigenlijk wel vrij?
De Hebreeuwse slaven waren duidelijk niet vrij. Ze waren gevangen in een hiërarchisch systeem en als slaven werden ze opgejaagd in een genadeloze productierace van bouwstenen voor steden en paleizen van de farao. Ze kregen slaag en veel te weinig te eten en hun kinderen werden hen afgenomen en gedood. Zo erg is het met ons in het grootste deel van de wereld niet. Wel zijn ook wij - meer onmerkbaar - in een productie- en consumptiesysteem gevangen, het kapitalisme. In ons woont zowel een slavendrijver als een slaaf. Bij de een is het meer de slavendrijver, die de overhand heeft, bij de ander is het meer de slaaf. Ieder draagt heel Egypte in zich. We worden door elkaar in het systeem gehouden, een systeem waarin we keihard moeten werken om te consumeren en keihard moeten consumeren om aan het werk te kunnen blijven.

We worden niet fysiek gemarteld en komen niet om van de honger. Integendeel. We worden verleid tot productie en consumptie van een overvloed aan producten die we meestal zorgeloos consumeren, goedkope etenswaren, ontelbare gadgets, verre exotische reizen. We worden constant aangespoord om steeds nieuwe dingen en diensten te kopen, zodat de economie op gang kan blijven en winsten gegarandeerd blijven. De meesten van ons - althans in Europa - voelen zich best senang, omgeven als we zijn door een staat en een gezondheidszorg die ons in de regel opvangt bij tegenslag.

De corona heeft een spaak gestoken in het steeds voortdraaiende wiel van deze vicieuze cirkel. Het heeft ons voor het blok gezet, zet ons tot denken. Onze onzichtbare cel van 3 meter breed en 3 meter lang dwingt ons tot reflectie op een dieper niveau over onze plek in het leven en over onze relatie met medemens en maatschappij. De discussies over wat er mis ging en hoe het beter moet gaan worden zijn al begonnen. De plagen van de bijbel doen denken aan de huidige verstoringen van het ecologisch evenwicht. Denk bv aan de milieuvervuiling of het massaal ophokken en doorfokken van dieren. Het ongelimiteerde reizen en wereldwijd handelen werkt globale verspreiding van virussen en bacteriën in de hand.

De Israëlieten, de slaven van toen, is het gelukt om te ontkomen aan de farao en zijn leger. Toen ze na de doortocht door de Rietzee in de weidse leegte van de woestijn beland waren, lachte een eindeloze openheid van mogelijkheden hen toe. Ze konden nu als vrije mensen en nieuw samenleving gaan vormen. Ook onze wereld wordt nu mijns inziens een kans geboden om het leven en de samenleving op een andere manier vorm te gaan geven.