Beresjiet/Genesis 25:19 - 28:9
Genesis is mede een verslag van een fundamentele broederstrijd. Het is een strijd, die de ontwikkeling van het volk van Israël zal bepalen en die misschien wel iconisch is voor de ontwikkeling van de mensheid. Het is een strijd tussen twee polen: de pool van de grove macht van het fysieke en mentale geweld en de zachte kracht van de geest en moraliteit. Vaak lijkt de laatste ondergeschikt aan de eerste. De eerste manifestatie hiervan in de bijbel vind plaats als Kajin zijn jongere broer Abel (Hevel) doodslaat. Abrahams stuurt zijn oudste zoon Ismael (Jisjmael) vanwege diens spot om zijn jongere halfbroer Isaac weg de woestijn in. Het volgende bedrijf speelt zich in deze parasja (1) af als Isaacs vrouw Rebekka (Rivka) zwanger wordt van een tweeling. In de baarmoeder botsen de twee al tegen elkaar (2) en maken de moeder wanhopig. Ze vraagt raad aan de Eeuwige, die antwoordde (de midrasjiem zeggen bij monde van Avraham, resp. via de jesjiewa van Sjem) (HSV 25:23):
Er zijn twee volken in uw schoot,
en twee naties zullen zich uit uw lichaam vaneenscheiden.
Het ene volk zal sterker zijn dan het andere
en de meerdere zal de mindere dienen.
(rav jaäwod jaïer)
In de boezem van Isaacs familie komt deze strijd tussen de macht, kracht, impulsiviteit en emotie enerzijds en geest, overleg, bedachtzaamheid weer boven en tot volle ontplooiing. Hij wordt nu belichaamd door Ezau (Esav) en zijn enkele minuten jongere tweelingbroer Jacob. Dat hij in de baarmoeder van Rebekka al is begonnen laat zien hoe fundamenteel deze tweespalt is. Moest Abel, de man van de geest nog het onderspit delven voor zijn impulsieve en sterke oudere broer Kajin en moest de vreedzame Isaac nog worden beschermd voor zijn onstuimige broer Ismael, Jacob zal het zelf moeten doen en hij zal uiteindelijk niet wijken voor de macht van Ezau, al is de strijd niet beslist en duurt hij nog steeds voort.
Samson Raphael Hirsch (1808-1888, grondlegger van de moderne orthodoxie) ziet (3) de twee broers twee soorten naties representeren. De ene staat bouwt zijn grootheid op grond van geest en moraliteit en het menselijke in de mens, de ander zoekt zijn grootheid in berekening en macht, geest en macht, moraliteit en geweld staan tegenover elkaar en al vanaf hun ontstaan zullen ze tegenover elkaar staan. De ene staat zal steeds machtiger zijn dan al de andere. De schaal zal voortdurend nu eens naar de ene kant dan weer naar de andere kant doorslaan. De hele geschiedenis is niets anders dan een strijd over of de geest of het zwaard de dienst uit zal maken of zoals de Oude Wijzen zeggen: Jeruzalem of Caesarea (destijds de Romeinse hoofdstad van het bezette beloofde land).
Dat schreef de rabbijn in de 19e eeuw, nog onbewust van wat er allemaal komen zou. Ook nu in deze wereld van nieuwe politieke en maatschappelijke verschuivingen zien we deze worsteling plaatsvinden. Maar ook in onszelf kunnen we met enige reflectie de impulsieve, manipulerende amorele, egocentrische stem ontwaren naast een beter weten over wat de menselijkheid van ons vraagt.
Ik ontkom niet aan het beeld, dat ik in Barak Obama meer een persoon in de buurt van Jacob zie en Donald Trump als een manifestatie van Ezau.
De meerdere zal de mindere dienen, rav jaäwod jaïer. Hirsch benadrukt dat rav niet de ‘oudere’ betekent (zoals in sommige vertalingen zoals de NBV), maar ‘groot in aantal en macht’. Uiteindelijk zal de machtige zich moeten schikken naar de geest en de moraliteit. Macht en geest kunnen niet zonder elkaar, maar de macht zal de geest moeten erkennen en dienen. Dat is misschien ook de kern van de verzoening (misschien een groot woord, wederzijdse erkenning is misschien beter), die Jacob later met Ezau zal bereiken in de volgende parasja.
Noten
(1) Verschillende commentaren op de parasja Wajera zijn te vinden in mijn boek REIZEN DOOR DE TORA , deel 1 Genesis en Exodus, en op mijn website
(2) Wanneer botsten Ezau aen Jacob in de buik van Rebekka? De vrome Oude Wijzen wisten: als Rebekka voorbij de Tora academie van Sjem kwam schopte Jacob om eruit te komen en als ze voorbij een heidense tempel kwamen wilde Ezau door schoppen uit de baarmoeder komen (Genesis Rabba 63:6)
(3) In zijn Tora commentaar ad loc
