Natuurkunde en theologie zijn twee gescheiden onderzoeksgebieden. De natuurkunde bestudeert de materiële wereld. De theologie richt zich op spiritualiteit en ethiek. Als de een zich op het terrein van de ander begeeft, kan het goed mis gaan.
Het verhaal gaat dat toen de kerk zich met de ontdekkingen van Galilei bemoeide – de kerk wist immers zeker dat de zon om de aarde draaide – , Galilei mompelde: ‘en toch beweegt zij’ (namelijk de aarde om de zon).
De vraag aan astronauten of zij daarboven nog engelen waargenomen hadden, lijkt ook een ongeoorloofde grensoverschrijding tussen onderzoeksgebieden. Ook al zijn beide verhalen apocrief, intuïtief denken we dat beide gebieden beter gescheiden moeten blijven. Maar zijn ze wel gescheiden? Een paar boeken inspireerden mij over dit onderwerp:
Natuurkundigen en mystici uit uiteenlopende spirituele tradities nemen hetzelfde waar: de eenheid en onderlinge verbondenheid van al wat is. Rabbijn Arthur Green schreef: ‘Er is alleen de Ene’. Alles bestaat binnen wat wij mensen de geest van G’d noemen, waar het Zijn een eenvoudig, ongedifferentieerd geheel is. Onze ontwikkelende, altijd veranderende kosmos en de absolute stasis van het Zijn, zijn twee gezichten van dezelfde Ene. Ons schijnbare bestaan als individuen, net als alle fysieke werkelijkheid, is het resultaat van tzimtzoem, een samentrekking of de-intensificatie van goddelijke aanwezigheid, zodat onze geest Haar kan ontmoeten en tegelijk kan doorgaan met onszelf als aparte wezens te zien, zodat wij onze wereldlijke taak kunnen vervullen. In de ultieme werkelijkheid echter is dat afgescheiden bestaan een illusie. ‘G’d is Één’ betekent dat er alleen Één is, dat we allen één zijn.’[1]
De oerknal is een theorie die aannemelijk maakt dat 13,8 miljard jaar geleden het heelal ontstond uit een enorm heet punt met een bijna oneindig grote dichtheid. Tegelijkertijd met de oerknal zouden ruimte en tijd zijn ontstaan[3]. Het is het punt waar voorbij de wetenschap zich geen beeld kan vormen. De mystieke Zohar beschrijft ook een soort oerknal: ‘Een vonk van ondoordringbare duisternis vuurde binnen het verborgene van het verborgene, vanuit het mysterie van de Oneindige - een wolk van damp die zich vormde in vormloosheid. […] totdat er één verborgen en verheven punt scheen. Voorbij dat punt is niets bekend. Daarom wordt het het Begin genoemd, het allereerste gebod.‘[4]
Ook Robert Godwin zegt dat dit punt met een onmogelijke dichtheid, die feitelijk oneindig was, voorbij de horizon ligt van mathematisch gekend kunnen worden, en zeker buiten ons voorstellingsvermogen. Uit dit punt komt ons universum voort. Godwin is klinisch psycholoog. Zijn werk focust op de relatie tussen psychoanalyse, chaos theorie en quantum fysica. Het eindeloze heelal bestaat uiteindelijk uit de kleinste deeltjes. Die deeltjes hebben een onderling verband. Zonder dat verband zou het universum niet kunnen bestaan.[5] De natuurkunde beschrijft het verschijnsel van quantum verwevenheid. De quantum toestand van een deeltje kan niet beschreven worden los van een ander deeltje waarmee het een paar of een groep vormt, ook als zich dit op grote afstand bevindt[6]. Het hele systeem is verweven, een deeltje kan niet los gezien worden. De filosoof Ken Wilber constateerde dat in alle spirituele tradities dezelfde concepten voorkwamen, en dat er correlaties waren zijn tussen materie en bewustzijn. Hij ondernam een poging moderne wetenschap en traditionele religie te integreren in zijn ‘Theorie van alles’.[7]
We kunnen dus wel denken dat we afgescheiden eenheden zijn met een eigen autonomie, wil en onderscheidingsvermogen, en voor het dagelijkse leven is dat best een handige benadering. Maar uiteindelijk zijn we verbonden in een groter geheel, de eenheid van al wat is. Iedere actie die we ondernemen heeft consequenties elders. Wat aan de andere kant van de wereld gebeurt heeft impact op ons. Of we dat nu leuk vinden of niet. Rabbijn Zalman Schachter-Shalomi schreef: ‘Meer dan dat ik wil spreken over het dienen van de Eeuwige, wil ik spreken over het dienen van de planeet. Het versterken van hele-aarde-samenwerking vind ik de urgentste en belangrijkste manier om de Eeuwige te dienen, de heiligste en meest dringende uitnodiging van onze tijd. Een visie van de aarde die nationale en religieuze grenzen respecteert en overstijgt is deel van de toekomstige Tora. Wij mensen hebben het vermogen het wereldbewustzijn van een levende planeet te zijn, waarbij ieder individueel bewustzijn een cel is, en iedere groep een orgaan is dat zijn bijdrage levert aan een levend geheel.’[8]
Corona drukt ons met de neus op de feiten. Zulke problemen kunnen we het beste oplossen door op wereldschaal samen te werken. Want een brandhaard in Wuhan heeft onvermijdelijk effect in Lutjebroek.
Ooit bereiken wij allen het punt dat wij onze huidige individualiteit weer moeten loslaten. Sam Keen schrijft: ‘Op het gebied van sterven ben ik een amateur. Ik heb het nog nooit gedaan. Ik denk dat als het zover is ik nog steeds een amateur zal zijn, ergens tussen bevreesd en doodsbang. […] Ik zal troost en geruststelling nodig hebben. […] Ook in de diepste wanhoop kunnen we weten dat we omvat worden door de grotere werkelijkheid die we bij gebrek aan beter G’d noemen.’ [9]
[1] Arthur Green (2015), The Heart of the Matter, Philadephia PA: JPS, p. 271.
[2] Daniel C. Matt (1996), God & the Big Bang, Woodstock VT: Jewish Lights Publ., p. 37
[3] https://nl.wikipedia.org/wiki/Oerknal, geraadpleegd 6 maart 2021.
[4] Zohar 1:15a
[5] Robert Godwin (2004), One Cosmos under God; The Unification of Matter, Life, Mind and Spirit, St.Paul MN: Paragon House, p.27.
[6] https://en.wikipedia.org/wiki/Quantum_entanglement, geraadpleegd 6 maart 2021.
[7] Ken Wilber (2001), A theory of everything; an Integral Vision for business, politics, science and spirituality. Boston MA: Shambhala, p.66-73.
[8] https://kehillasynagogue.org/the-jewish-roots-of-kehillas-values-reb-zalman-schachter-shalomi-final-part/, geraadpleegd 6 maart 2021.
[9] Sam Keen, Voorwoord bij: Michael Stillwater en Gary Malkin (2003), Graceful Passages; a Companion for Living and Dying. Novato CA: New World Library, p. 8-10. Met 2 CD’s.
