Ik heb gekozen voor een populaire filosofische roman uit de Islamitische traditie: Hayy Ibn Yaqzan van Ibn Tufayl. Waarom ik juist nu deze roman inspirerend vind, is omdat de coronatijd veel mensen in een sociaal isolement brengt en tegelijkertijd meer aandacht en respect ontstaat voor de natuur.
Dat deed me denken aan het verhaal van Hayy Ibn Yaqzan die in totale isolement opgroeit en de natuur eert als leerschool. Hayy Ibn Yaqzan (Letterlijk, "de Levende, Zoon van de Waakzame")
Deze filosofische roman is geschreven door de 12e eeuwse arts en filosoof Ibn Tufayl uit Andalusie (Moors/Islamitisch Spanje). Ibn Tufayl was een oudere vriend van de later bekendere filosoof Ibn Rushd (Averroes) en had een grote invloed op hem.
In deze roman groeit Hayy Ibn Yaqzan op, op een onbewoond eiland en ontdekt geheel zelfstandig door te filosoferen hoe de wereld in elkaar zit en welke metafysische principes erachter zitten. Uiteindelijk beredeneert Hayy ook het bestaan van God en ontwikkelt hij door te reflecteren op de natuur manieren om te mediteren en op mystieke wijze contact te krijgen met het hogere.
In de inleiding legt de auteur uit dat het verhaal een allegorie is om mystieke waarheden te communiceren aan een breed publiek. Ibn Tufayl wilde met de allegorie en de gelaagdheid in het verhaal communiceren dat de islamitische filosofie (die sterk beïnvloed is door het neo-platonisme en aristotelisme), de soefi-traditie en de traditionele islam - zelfs in haar meest literalistische vorm – samen gaan.
De roman had een grote invloed op het islamitische denken maar werd ook vertaald van het Arabisch naar het latijn (met de titel "philosophus autodidacticus") en maakte grote indruk op Westerse verlichtingsdenkers die geïnspireerd raakten door het idee dat de mens los van traditie, autodidact en geheel empirisch en rationeel kan begrijpen hoe de wereld in elkaar zit.
Deze roman werd in de 17e en 18e eeuw een bestseller in West-Europa en inspireerde romanschrijvers als Daniel Defoe (Robinson Crusoe, 1719) en Rudyard Kipling (The Junglebook, 1894). Het boek kan ons nu nog inspireren omdat het een interessante visie op de natuur presenteert die empirisch en rationeel begrijpelijk is, en tegelijkertijd een diepere metafysische dimensie heeft die de natuur heiligheid en een bijzondere waarde verschaft die een puur moderne wetenschappelijke visie is kwijt geraakt.
In het licht van de ecologische crisis en gepolariseerde wereld is dit een welkom inzicht. In de roman wordt ook benadrukt dat de filosofische en wetenschappelijke kijk op de natuur niet haaks op een mystieke of religieuze kijk hoeft te staan. Het zijn volgens Ibn Tufayl twee wegen naar waarheid die bovendien in elkaars verlengden kunnen staan. De populariteit van dit werk in oost en west is ook een bron van inspiratie om de dualiteit tussen oosters en westers denken vaker te doorbreken. De romanvorm leent zich daar goed voor. Hayy Ibn Yaqzan is niet zo lang geleden naar modern Nederlands vertaald door de Arabiste Remke Kruk.
