Veel mensen weten dat Joods zijn niet een kwestie is van (alleen) religie. Wat je Joods maakt, is niet of en hoe vaak je naar de synagoge gaat en of je je aan veel of weinig religieuze voorschriften houdt. Je bent allereerst Joods door je afkomst, dus wie je ouders zijn. Traditiegetrouw is het je moeder die bepaalt of je Joods bent. Als zij Joods is (dus een Joodse moeder had enzovoort) dan ben jij het ook. Vaders tellen niet. Althans niet in de ogen van de orthodoxie. Er zijn daarnaast Joodse stromingen, groter dan de orthodoxie, die het niet alleen van de moeder laten afhangen. Als je slechts een Joodse vader hebt of had dan is dat ook genoeg voor je Joodse status. Voor de liberalen in Nederland is het een pré, maar niet genoeg.  

Wat mij betreft, gaat het niet alleen om de vorm (de afkomst). Ook de inhoud is belangrijk. Voor religieuze Joden is dat zelfs belangrijker dan alleen de vorm, al telt voor hen de afkomst net zo goed. Je zou kunnen zeggen dat de afkomst de onderbouw is en de religie en cultuur de bovenbouw. Een huis heeft niet alleen een kelder, wat daar bovenop staat is minstens zo belangrijk, zo niet belangrijker. Al kan je niet zonder het fundament.

Joods worden is mogelijk, al is het niet eenvoudig. Je kan natuurlijk niet je niet-Joodse afkomst (de vorm) veranderen, je kan wel Joodse normen en waarden (de inhoud) omarmen. Zonder Joodse afkomst, zonder als Jood of Jodin geboren te zijn, kan je toch deel gaan uitmaken van de Joodse wereld. Mits je je confirmeert aan de religie en cultuur van Joden. De religie en cultuur overnemen zonder bij de Joden als groep te willen horen, is uitgesloten. Dat bestaat niet. Joods worden is een package deal: je moet je de religie en cultuur eigen maken om Joods te worden en daarmee hoor je ook bij het Joodse volk, al ben je niet in die groep ter wereld gekomen.

Is dat nou zo anders dan bij moslims en christenen? Veel moslims zijn niet (meer) zo gelovig, maar willen wel deel blijven uitmaken van de groep. Christenen hebben meer de neiging om de groep ook echt te verlaten als ze niet meer gelovig zijn, maar het hoeft niet. Ze zijn dan ‘cultuurchristenen’.

Het grote verschil zit ‘m in de zendingsbehoefte, dus anderen overhalen om toe te treden tot de eigen religie. Joden doen daar niet aan in tegenstelling tot christenen en moslims (over hindoes en andere religies heb ik het even niet). Joden beschouwen zichzelf als Gods volk. Door de Allerhoogste uitverkoren. Dat heeft bij anderen geleid tot jaloezie of zelfs afkeer. Waarom houden Joden hun religie voor zichzelf? Wat verbeelden ze zich dat zij zich als uitverkoren zien?

Echter, Joden noemen zich uitverkoren om God te dienen door het volgen van een groot aantal geboden en verboden. Dat hoeven niet-Joden niet. Voor hen geldt slechts een beperkt aantal (zeven) geboden en verboden, de Noachitische wetten. Ze zijn daarmee net zo goed als Joden die 613 verplichtingen kennen. Het Jodendom kent een universele én een particularistische traditie. God is de godheid van alle schepselen, Joden hebben echter een extra taak opgelegd gekregen. Dat maakt hen niet méér, al zijn er helaas genoeg Joden die dat denken…

Jodendom is als een soort ellips met twee brandpunten: nationaliteit (afkomst, vorm) en religie, cultuur (inhoud). Naar mijn stellige overtuiging kan het fout gaan als gefocust wordt op maar één brandpunt. Als alleen het Joods zijn voorop staat zonder enige inhoud dan wordt het jodendom uitgekleed. En als alleen de religie voorop staat dan wordt voorbijgegaan aan de Joden voor wie dat niet zozeer geldt of in beperkte mate. Ook zij zijn Joods.

Kan voor christendom en islam ook zo’n meetkundige figuur worden bedacht? Voor het christendom zou je kunnen denken aan een driehoek vanwege de heilige drie-eenheid. Voor de islam is het naar mijn idee moeilijker. De halve maan is geen meetkundige vorm. Een cirkel misschien? Een oase heeft een cirkelvorm. Het islamitische jaar is een volledig maanjaar en de maand is rond. Ongetwijfeld zijn er meer en vast ook betere vormen te bedenken.