Niet iedereen is overtuigd van de zin van intérreligieuze dialoog, dus dialoog tússen religies. Bij de Liberaal Joodse Gemeente (LJG) Amsterdam, waar ik actief was, hebben ooit een paar VU-studenten onderzoek gedaan naar het draagvlak onder de leden voor dialoog. Het was maar een klein onderzoek, wellicht niet geheel representatief. Het bleek dat het merendeel van de leden er geen bezwaar tegen had, maar ook sceptisch was. Men vroeg zich af of het nut had. Een klein deel was tegen; ook een klein deel was erg enthousiast en wilde een bijdrage leveren. Doorgaans stond men echter niet te trappelen om mee te doen aan dialoogactiviteiten om in contact te komen met aanhangers van andere religies. Ongetwijfeld zal tijdgebrek een rol hebben gespeeld, want mensen hebben volle agenda’s. Niettemin, als je het belangrijk vindt dan maak je tijd vrij. De onderzoekers concludeerden dat er een houding was van “baat het niet, het schaadt ook niet”.
Eén van de spontane reacties bij het onderzoek was verrassend. Dialoog met moslims en christenen, alles best, zo werd gezegd, maar waarom doen jullie niet aan dialoog met de (joodse) orthodoxie? Inderdaad, dat zat niet in het programma van de dialoogcommissie. We zouden best willen vanuit de Liberaal Joodse Gemeente, maar dat zou op problemen stuiten bij onze orthodoxe geloofsgenoten. Dat schrijf ik nu wel, “geloofsgenoten”, maar vanuit het orthodoxe jodendom worden de liberalen niet erkend als joodse stroming. In hun ogen is het geen jodendom. Net zoals wij vanuit het liberale jodendom de zogeheten “messiasbelijdende joden” geen jodendom vinden, maar een andere religie.
Vanuit de LJG kwamen we overigens wel regelmatig dialoogenthousiasten uit orthodoxe kring tegen bij dialooggebeurtenissen. En we trokken dan redelijk of zelfs goed op met elkaar, maar daar bleef het in de regel bij. Bij elkaar over de vloer komen in het kader van dialoog gebeurde niet of nauwelijks.
De afwijzing vanuit de orthodoxie kan ver gaan. Het betreden van het gebouw van de LJG Amsterdam was en is voor orthodoxe joden niet zelden een brug te ver. Er schijnt ooit een rabbinaal verbod over uitgesproken te zijn. Gelukkig zijn er ook genoeg die het desondanks wel doen. De orthodoxe rabbijnen houden zich er verre van, maar voor bestuurders ligt dat anders. En bij een bar of mitswa-dienst* bij de LJG komen er meestal wel leden van de orthodoxe gemeente opdagen als zij uitgenodigd zijn, doch zij laten dan hun talliet (gebedsmantel) thuis. Ze zijn aanwezig en ze zijn toeschouwer, maar ze nemen niet echt deel aan de dienst.
Dit soort onderlinge afwijzing is allerminst voorbehouden aan het jodendom. Binnen de islam worden leden van de Ahmadiyya-beweging niet als moslims beschouwd. Ik heb begrepen dat er twee stromingen zijn binnen de Ahmadiyya-“moslims” (aanhalingstekens doorhalen als dat verlangd wordt). De ene groep vindt dat hun stichter een echte profeet is en dat is vloeken in de moskee voor gewone moslims. Immers, Mohammed is de allerlaatste profeet. De andere stroming gaat niet zo ver, maar blijkbaar staan zij ergens voor wat toch tot verwerping leidt bij dé c.q. ándere moslims.
Bij christenen spannen protestanten de kroon als het gaat om al dan niet erkennen van de religieuze claims van elkaar. In Katwijk waar ik in mijn jeugd woonde, had je een grote hoeveelheid protestantse kerken die nét wat van elkaar verschilden. Ook Rooms-Katholieken kunnen er wat van. In de Amsterdamse straat waarin ik vroeger woonde, stond een Oud-Katholieke Kerk, die door de Roomsen niet gezien wordt als een Katholieke Kerk. Het heeft alles te maken met de onfeilbaarheid van de Paus, wat voor de Roomsen een uitgangspunt is en waar de Oud-Katholieken niet in geloven.
Ach, je kunt over dat bloedserieuze religieuze gekissebis ook een grapje maken. Twee Joden spoelen aan op een onbewoond eiland. Na een tijdje bouwen ze drie sjoels. Twee voor zichzelf - en die ene dan? Dat is de sjoel waar ze geen van beiden naartoe gaan.
* Als een Joodse jongen dertien wordt, mag hij voor het eerst uit de Tora voorlezen bij de dienst. Bij de liberalen mogen ook meisjes dat (op hun twaalfde).
