Als ik vroeger wel eens rondleidingen gaf in de synagoge van de Liberaal Joodse Gemeente (LJG) in Amsterdam kreeg ik regelmatig vragen hoe het nu precies zat met dat Joods zijn. Joden vormen een religieuze groep, dat wist men. Doch dat je ook Joods kunt zijn zonder religieus te zijn, vond men vaak raar. Jodendom is toch een religie?
Joden zijn een volk, legde ik aanvankelijk uit. Er zijn Joden die religieus zijn én er zijn Joden die dat niet zijn. Dat maakte het meestal niet veel begrijpelijker. Een volk met een eigen religie, voegde ik er dan nog aan toe. Joden doen niet aan zending dus daarom blijft de Joodse religie beperkt tot het Joodse volk. Je kunt overigens wel Joods worden, dat wil zeggen toetreden tot het Joodse volk met zijn eigen religie. Mits je de religieuze regels op je neemt en je verbonden voelt met het Joodse volk en zijn geschiedenis. Joods worden, is een kwestie van inburgering, zei de rabbijn van de LJG altijd. En dat kost tijd. Mensen haken dan nog wel eens af, omdat ze in de loop van de tijd ontdekken dat het niet bij hen past.
Omdat ik merkte dat mijn eerdere antwoorden moeilijk werden gevonden, probeerde ik het over een andere boeg te gooien. Joden zijn nomaden geweest, dus rondtrekkende stammen die bij elkaar hoorden. De stammen hadden hun eigen, gezamenlijke godsdienst. Als je die wilde overnemen, en dat kon, dan moest je je bij de stam aansluiten.
Als het gesprek wel eens op Israël kwam dan was de vraag: moet je Joods zijn om in Israël te kunnen wonen? Nee, zei ik dan. In Israël, dat weliswaar hét land van het Joodse volk is, wonen ook andere groepen. Zoals uiteraard Arabieren (of Palestijnse Israëli’s als je wil), maar ook Druzen en nog enkele andere groepen. Ze zijn allemaal Israëlisch staatsburger, ook al zijn ze niet Joods.
Het wordt nog wel eens racistisch gevonden dat alleen Joden via de Wet op de Terugkeer Israëli kunnen worden. Hoezo? Er zijn meer landen die voorrang geven aan mensen die tot dezelfde natie behoren. Bijvoorbeeld Duitsland en Spanje. En ook Nederland kom je eenvoudig binnen als je Nederlandse ouders hebt. Eén Nederlandse ouder is zelfs genoeg.
Kunnen niet-Joden eigenlijk Israëlisch staatsburger worden? Dat kan zeker, luidt het antwoord. Net zoals je als buitenlander het Nederlanderschap kunt aanvragen, kan je dat doen als je als vreemdeling in Israël woont. Makkelijk is het niet, het kost jaren, maar het kán.
Het zijn lastige discussies, omdat er twee principes door elkaar lopen bij nationaliteitswetgeving. Afstamming en territorium. Dat laatste is volgens de Franse wet een doorslaggevend criterium: iedereen die op Franse bodem wordt geboren, is automatisch Frans staatsburger. Tal van andere landen kennen dat niet, daar loopt het via afstamming. De meeste landen hebben tegenwoordig een mengvorm.
Ik merkte ook dat er door de ‘recente’ komst van Marokkanen en Turken naar Nederland, men dacht dat ook Joden ‘onlangs’ in Nederland zijn komen wonen. Dat geldt wel voor Joden die uit Israël afkomstig zijn, maar niet voor Nederlandse Joden die al eeuwen in Nederland wonen. Dat zijn gewoon Nederlanders met een Joodse achtergrond, die maakt dat ze zich verbonden voelen met het Joodse land Israël.
Tot de tijd van Napoleon vormden Joden in Nederland een heel aparte groep: ‘de Joodse natie’. Ze werden gezien als een ander volk. En in feite waren ze dat ook. Toen Joden volledige burgerrechten kregen, werden ze gereduceerd tot een religie. Joden hoorden volgens de Nederlandse wet niet meer tot de Joodse natie, ze waren deel geworden van de Nederlandse natie. Dat het toch niet helemaal zo was, werd duidelijk toen de nazi’s Nederland bezetten. Zij zetten Joden weer apart. Religieus of niet, dat maakte niks uit.
