Veel te vroeg overleed in september van dit jaar Rachel Reedijk. PaRDeS heeft vanzelfsprekend een mooi In Memoriam aan haar gewijd. De herinnering aan haar wordt in ere gehouden door een jaarlijkse Rachel Reedijk studiedag in het leven te roepen. Rachel was heel actief voor PaRDeS door als redacteur mee te schrijven aan Tenachon, het paradepaard van PaRDeS.

Rachel was de vleesgeworden dialoog. Als voorzitter van de dialoogcommissie van de Liberaal Joodse Gemeente heb ik veel met haar als secretaris van die commissie opgetrokken. We verschilden nog wel eens van mening, doch we kwamen er altijd uit met elkaar. Rachel en ik waren ooit in onze vroege jeugd buren van elkaar toen we allebei nog in Katwijk woonden. Daarna verloren we elkaar uit het oog totdat onze levenspaden elkaar diverse malen kruisten in Amsterdam.

Rachel is op latere leeftijd gepromoveerd. Uiteraard op interreligieuze dialoog. Hoe kan het anders. Het was een grootse prestatie waar ik veel respect voor had. De meesten promoveren op basis van hun wetenschappelijke baan aan de universiteit. Hoewel zij wel wat uren had bij de VU, is haar promotie vooral op eigen kracht en in haar eigen tijd tot stand gekomen.  

Centraal in haar proefschrift stond de vraag of behoud van de eigen religieuze identiteit en interreligieuze dialoog met andere gelovigen elkaar in de weg zit. Contact met andersdenkenden kan leiden tot twijfel en verwatering van de eigen religieuze overtuigingen, zo is kennelijk de vrees. Zou het om die reden voor (ultra)orthodoxen een brug te ver zijn om zelfs maar enig contact op religieus gebied te hebben met meer liberale geloofsgenoten? Ook als dat contact helemaal niet hoeft in te houden dat je de ander legitimeert in zijn of haar vrijere religieuze opvattingen?

Rachel interviewde ruim veertig actievelingen van diverse religies over hun dialoogervaringen en -doelen. Dat deed ze aan de hand van theoretische concepten over identiteit, religie en dialoog die via de interviews getoetst werden. Ze ontdekte daarbij drie dialoogprofielen die ieder hun sterke en zwakke kanten hebben. Allereerst “de advocaten” voor wie de eigen geloofsovertuiging onmiskenbaar voorop staat. Theoretische uitwisseling is min of meer taboe. Het gaat erom de ander af te helpen van vooroordelen over de religie van de advocaat zelf. Daarnaast heb je “de ambassadeurs”. Die zijn sterk gericht op de relatie met anderen. Om die reden worden delicate onderwerpen nogal eens uit de weg gegaan. Ambassadeurs zijn vaak actief om de levensovertuiging van dialoogpartners uit te leggen aan de eigen achterban. Het derde profiel is dat van “de grensganger”. Zij schuwen niet om nieuwe wegen te verkennen. Het risico bestaat dat zij enigszins vervreemd raken van de eigen achterban omdat zij vooral hun inspiratie en begrip halen uit de contacten met andere dialoogpartners.

Rachel was overduidelijk een grensganger en zelfs pionier. Zij had in haar dialoogcontacten veel oog voor rituelen en was overtuigd van het goede aan kruisbestuiving tussen religies onderling. Daar was ik veel terughoudender in, al had ik er wel oog voor dat sprake was en is van onderlinge beïnvloeding. Mijn positie wisselde tussen ambassadeurschap en het zijn van grensganger.

Rachel heeft in haar dissertatie aangetoond dat dialoog met aanhangers van andere religies niet alleen leidt tot meer kennis en vaak ook begrip over de ander, het houdt eveneens in dat dialoogbetrokkenen zich meer gaan verdiepen in de eigen religie. Dialoog met andere gelovigen  geeft aanleiding tot reflectie over de eigen religieuze uitgangspunten. Zeker als de ander kritische vragen mag en durft te stellen. Dialoog is dan een verrijking.

Door het wegvallen van Rachel is de dialoogwereld een stuk armer geworden.

3 december 2020