Als ik één ding heb geleerd van interreligieuze dialoog is het wel dat er niet één waarheid bestaat. Natuurlijk, twee plus twee is vier. Dat is een waarheid als een koe want dat hebben we zo afgesproken met elkaar. Dus als je zegt dat de uitkomst vijf is dan is dat onjuist, onwaar. En er zijn meer van dergelijke waarheden, zoals dat je niet op meerdere plaatsen tegelijk kunt zijn. Toch hebben natuurwetenschappers ontdekt dat er elementaire deeltjes zijn die overal tegelijk lijken te kunnen zijn.
Ooit woonde ik in mijn prille begintijd als dialoogenthousiasteling een dialoogavond bij over Mozes. De avond werd op touw gezet door Milli Görüs, een Turkse moskeeorganisatie (om het beknopt te zeggen). De voordrachten van een islamitische en joodse geestelijke over Moussa en Mosjé leken over twee verschillende personen te gaan. Toen ik dat aanhoorde dacht ik in eerste instantie, wat maken die moslims er nou van? Dat gaat toch niet over Mosjé? Later dacht ik, zij hun Moussa, wij als Joden onze Mosjé. Elkaar verketteren omdat er maar één Mozes kan bestaan, heeft totaal geen zin. Ieder zijn waarheid, ieder zijn of haar ding, al ben ik doorgaans niet zo gecharmeerd van zo’n stellingname. Wanneer het gaat om corona en wat daartegen te doen valt, is ‘ieder zijn eigen waarheid’ minder geslaagd.
Religies zijn geen natuurkunde. Grote denkers hebben gezegd dat wetenschappen erop uit zijn om te ontdekken hoe iets IS, terwijl het bij religies en ethici gaat om de vraag hoe iets ZOU moeten zijn. Norm versus realiteit, zoiets.
Wetenschappers en geestelijken ontmoeten elkaar van tijd tot tijd. Bijvoorbeeld rond de complexe vragen als: is er een uittocht van Joden uit Egypte geweest? Heeft Jezus bestaan? Wie was Mohammed? Voor mij zijn dat allerminst taboevragen. Het doet niets af aan het mysterie van ons bestaan en kwesties als: waar komen we vandaan en wat is onze bestemming?
Het aardige aan dialoog is dat het een ontdekkingstocht is. Je verlaat je eigen honk om na te gaan hoe anderen in de vragen van het leven (en de dood) staan. Soms ontdek je antwoorden die je niet gauw tot de jouwe zal maken, maar het kan ook gebeuren dat je denkt: daar zit best wat in.
Zonder open mind is het lastig om dialoog te voeren. Als je volstrekt overtuigd bent van je eigen gelijk dan wordt dialoog snel een zaak van het ongelijk van anderen willen aantonen en elkaar willen bekeren. Dat laatste is niet voor niks taboe in dialoogkringen. Je hoort elkaar in je waarde te laten. Over en weer. Ook al is sprake van onoverbrugbare tegenstellingen.
Dialoog is geen politiek. Al komen die twee elkaar ook nog wel eens tegen. De politiek heeft dialoog gebruikt om de lieve vrede te bewaren. Theedrinken dus. Burgemeester Cohen van Amsterdam was daar een voorstander van. En om die reden vonden tegenstanders dialoog niet OK. Want de echte tegenstellingen werden niet aangeroerd, zeiden ze.
Dat klopt als je het bij theedrinken laat. Al kan bij elkaar op bezoek willen gaan al grote winst zijn. Dialoog wil echter meer betekenen dan louter een bezoekje afleggen. Ook de controverses moeten aan bod kunnen komen - als het ijs eenmaal gebroken is. En mocht het lukken om met elkaar in gesprek te blijven, ondanks overbrugbare verschillen, dan is dat helemaal winst.
Een staaltje daarvan zag ik bij het Palestijnse-Israëlische conflict. Het is een conflict om grond, al speelt religie ook een rol. Vanuit de religie is ter oplossing aangedragen dat het land noch aan Joden, noch aan Arabieren (moslims en christenen) behoort. Het heilige land is namelijk van God en die wenst niet dat mensen elkaar doden uit Zijn (of Haar?) naam. Te simpel? De waarheid kan verbluffend eenvoudig zijn.
Afbeelding: Ferdinand_Hodler_-_Die_Wahrheit_II_-_1903
